راهنمای بازدید از باغ فردوس تهران

باغ فردوس بدون شک از جمله زیباترین جاذبه‌های گردشگری تهران است. این باغ زیبا دارای معماری منحصربه‌فردی است که دیرینگی آن به عهد قاجاریه می‌رسد. در میان باغ فردوس عمارتی زیبا قرار دارد که امروزه «موزه سینمای ایران» است. زیبایی باغ فردوس، همچنین محیط دنج و آرام آن سبب شده هر ساله گردشگران زیادی برای بازدید به آنجا بروند. برای آشنایی بیشتر با باغ فردوسی در ادامه با تهرانیکا همراه باشید.

معرفی باغ فردوس

پادشاهان و بزرگان دوره قاجار به ساخت اماکن مختلف شهره بوده‌اند. یکی از این اماکن زیبا باغ فردوس است؛ این باغ درگذشته دارای وسعتی بسیار زیاد بوده که بر اثر گذر زمان تنها عمارت و بخش کوچکی از آن برجای مانده است.‌

در باغ فردوس درخت‌های چنار کهن فراوانی وجود دارد که خبر از قدمت باغ می‌دهند. می‌توان در زیر سایه این چنارها یک روز عالی را رقم زد. آب‌‌نماهای باغ خنکی، تازگی و طراوت زیادی به فضا بخشیده‌اند. در کنار این آب‌نماها و درختان چنار می‌توانید اوقات خوشی را رقم بزنید. در کنار باغ فردوس کافه و رستوران‌های زیادی وجود دارد که می‌توانند گردش شما را برای یک روز عالی کامل کنند.

موزه سینما در عمارت قدیمی باغ، مهم‌ترین قسمت باغ فردوس است. شما با بازدید از این موزه می‌توانید اطلاعات زیادی درباره تاریخچه سینمای ایران و هرآنچه که به سینمای ایران مربوط می‌شود به دست آورید. مقاله موزه سینما

بخش‌‌های بدون بازدید باغ فردوس

بخش‌های نمایشگاه ارامنه، زیرگذر تاریخ و تالار دوبله و صدا ازجمله بخش‌های بسته باغ فردوس هستند. متاسفانه امکان بازدید از این قسمت‌ها وجود ندارد. ممکن است این ممنوع بودن دلایل متعددی داشته باشد که به‌طورکامل از آن‌ها مطلع نیستیم.

شکم‌گردی در باغ فردوس

در محوطه و اطراف باغ‌فردوس کافه و رستوران‌هایی زیادی قرار دارد؛ ازجمله کافه سینما، کافه لاوندر، کافه دژار و چایخانه باغ‌فردوس. همچنین در بیرون از محوطه کیوسک برگر، جوبیلو پیتزا، ناپولیتن پیتزا، بانیتا برگر، آش سیدمهدی، کیوسک‌برگر، کافه هایک، جوبیلو، کلبه کباب، چورو بستنی، فست‌فود سها، برگرلند و فست‌فود هالوپینو و… فعالیت می‌کنند.

عکاسی در باغ فردوس

فرقی نمی‌کند که شما یک فرد حرفه‌ای در زمینه عکاسی باشید یا یک فرد مبتدی، در هر صورت می‌توانید از باغ‌فردوس به عنوان لوکیشن عکاسی استفاده کنید. این باغ و بنای تاریخی دارای قسمت‌های متنوعی است که هر کدام مکان مناسبی برای عکاسی هستند. از قسمت‌های محبوب باغ فردوس برای عکاسی حوض باغ و عمارت تاریخی آن هستند. حوض باغ فردوس دارای معماری ویژه‌ای است که در کنار درخت‌های چنار زیبایی فضا را چندین برابر می‌کنند. عمارت موزه سینما نیز محل بسیار مناسبی برای عکس‌های سلفی است که می‌توانید به آن مراجعه کنید.

مجسمه‌های باغ فردوس

یکی از آثاری که در باغِ فردوس می‌تواند نظر هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب کند؛ دو مجسمه برنزی این باغ هستند. این مجسمه‌ها مربوط به دانشمندان مشهور ایرانی ابن سینا و سهروردی است که جلوه‌ای ویژه به باغ می‌دهند. در صورت مراجعه به باغ از دیدن این مجسمه‌های زیبا غافل نشوید. البته یک مجسمه نیم‌تنه نیز از مرحوم عزت‌الله انتظامی در روبه‌روی موزه سینما وجود دارد.

تاریخچه باغ فردوس

باغِ ۱۸۰ ساله و عمارت جوان‌تر فردوس، روزهای پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته‌اند. در سال‌های مختلف این عمر تقریبا دو قرنی، باغ فردوس مالکین و کاربری‌های گوناگونی داشته است. در این قسمت تاریخچه باغ و عمارت زیبای فردوس، مالکین و کاربری‌های باغ در دوره‌های گوناگون را شرح می‌دهیم.

باغ فردوس در دوره قاجاریه

حسین‌علی‌خان معیرالممالک سازنده باغ فردوس بود. پدرش خزانه‌دار و رئیس ضراب‌خانه در دربار آقامحمدخان و فتحعلی‌شاه بود. بعد از مرگ پدرش، حسین‌علی‌خان جانشین پدر در دربار فتحعلی‌شاه شد و در دوره محمدشاه و پس از آن در ابتدای دوران ناصرالدین‌شاه در این سِمت باقی‌ماند. محمدشاه قاجار در دوره بیماری خود برای سکونت تابستانی در مناطق خوش‌ آب و هوای شمیران دستور ساخت قصر محمدیه در اسدآباد (زعفرانیه) را داد. حسین‌علی‌خان نیز برای نزدیکی به پادشاه، در زمین‌های پائین‌دستِ روستای اسدآباد، چند باغ و زمین کشاورزی خریداری کرد (منابع دیگری می‌گویند او قبل از شاه به آنجا رفته بود). او عمارتی نچندان مجلل و قناتی در آنجا ساخت. حسینعلی‌خان زمین‌های اطراف عمارت را با کاشت درخت آباد کرد و نام این باغ را باغِ فردوس نهاد.

بعد از درگذشت حسین‌علی‌خان در اوایل پادشاهی ناصرالدین‌شاه، پسرش دوست‌علی‌خان جانشین او در دربار ناصری شد. دوست‌علی‌خان نظام‌الدوله سازنده بناهای زیادی در تهران بوده‌است؛ شمس‌العماره، تکیه دولت، عمارت باغ معیر و… از جمله بناهایی است که نظام‌الدوله ساخت.

بعد از مرگ محمدشاه در قصر محمدیه، قصر به علت بدشگونی نیمه‌کاره رها شده بود. دوست‌علی‌خان در پی گسترش باغ فردوس، زمین‌های قصر محمدیه را خریداری کرد و آب قنات قصر محمدیه را به زمین‌های باغ کشاند. او با صرف هزینه زیاد، دو عمارت در این باغ ساخت؛ عمارت باشکوه بیرونی و عمارت اندرونی (رشک بهشت) برای سکونت. عمارت اصلی با زیربنای هزارمتر مربعی در شیب تند ساخته‌شده است؛ به علت این شیب زمین، قسمت شمالی دو طبقه و قسمت جنوبی سه‌ طبقه دیده می‌شود. او در شیب زمین‌های پایین دست چهار استخر متصل بهم ساخت. امروزه از عمارتِ یک‌طبقه اندرونی و عمارت فیل‌گوشِ ساده‌ای که حسین‌علی‌خان ساخت، اثری باقی نمانده.

بعد از درگذشت دوست‌علی‌خان نظام‌الدوله معیرالممالک، پسرش دوست‌محمدخان مالک باغ فردوس شد. او همسر عصمت‌الدوله، دختر ناصرالدین‌شاه بود؛ دوست‌محمدخان معیرالممالک نه کسب پدر را ادمه داد و نه اهمیتی به باغ و عمارت باغ فردوس می‌داد. او فقط زمانیکه برای شکار به شمیران می‌رفت، در نزدیکی قنات باغ فردوس می‌ماند و بعد از آنکه مقصد شکار خود را به سوهانک تغییر داد، دیگر به باغ فردوس نرفت و درختانِ باغ و عمارت فردوس رو به ویرانی رفتند. در سال‌های بعد از آن، دوست‌محمدخان باغ فردوس را فروخت؛ حاجی میرزا حسین تهرانی و میرزا اسماعیل‌خان امین‌الملک مالکین جدید باغ بودند.

پس از مرگ میرزا اسماعیل‌خان امین‌الملک دوباره باغ ویران شد. سپهسالار اعظم باغ را از بازماندگان امین‌الملک به قیمت ۱۸ هزار تومان خرید و آن را دوباره آباد کرد. او قنات را احیا کرده و سردری در مظهر قنات ساخت. همچنین سپهسالار استخر و آب‌نماهای باغ را احیا کرد.

باغ فردوس در دوره پهلوی

در دوره پهلوی سپهسالار اعظم باغ فردوس را به حکم دادگاه به تجارتخانه تومانیانس واگذار کرد و چند سال بعدتر این تجارتخانه باغ را در ازای بدهی به دولت رضاشاه واگذار کرد. دولت در این زمان بخشی از زمین‌های باغ را به قیمت متری ۲ تا ۳ هزار تومان به کارمندان عالی‌رتبه چند وزارت‌خانه فروخت.

در سال ۱۳۱۶، وزارتخانه آموزش و پرورش (معارف) زمین‌های باقی‌مانده و عمارت را خریداری کرد؛ سپس عمارت را بازسازی کرده و مدرسه شاهپور در آنجا افتتاح شد. در سال ۱۳۳۶ بنیاد فرح پهلوی این باغ را خریداری کرد. در این سال‌ها از این محل به عنوان دفتر برنامه‌ریزی جشن‌های ۲۵۰۰ ساله استفاده می‌شد.

باغ فردوس بعد از پیروزی انقلاب

بعد از پیروزی انقلاب این باغ به صدا و سیما تعلق گرفت. البته مدتی نگذشت که باغ فردوس زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مرکز آموزش فیلم‌سازی تبدیل شد. این باغ در سال ۱۳۷۶ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سال ۱۳۸۱ با هماهنگی شهرداری، سازمان میراث‌فرهنگی و بنیاد سینمایی فارابی، باغ فردوس به عنوان محل دائمی موزه سینما در نظر گرفته شد.

سخن پایانی

در این مقاله به معرفی باغ فردوس، یکی از باغ‌های بسیار قدیمی تهران پرداختیم؛ امیدواریم بازدید خاطره‌انگیزی از باغ فردوس داشته باشید. برای آشنایی با دیگر دیدنی‌های شهر تهران، صفحه دیدنی‌های وب‌سایت تهرانیکا را ببینید.

آلبوم تصاویر