خیابان باب همایون

در میان این همه شلوغی و ترافیک سرسام‌آور، خیابان‌های بدون خودرو در تهران کم شمارند. این خیابان‌ها که معمولا با سنگفرش پوشانیده می‌شوند؛ به ما یادآوری می‌کنند که شهرها به انسان‌ها تعلق دارند و نه ماشین‌ها. معمولا چنین خیابان‌هایی در سرتاسر جهان یافت می‌شوند و یکی از دلایل ممنوعیت ورود خودرو به آنها اهمیت حفظ و نگهداری از بافت تاریخی در شهرها است.

خیابان باب همایون تهران یکی از همین خیابان‌های بدون خودرو است که حال و هوای خاصی در قلب پایتخت دارد. خیابانی که به مرکز فروش کت و شلوار مردانه و همچنین لوازم عکاسی مشهور است. در این خیابان که در دل یکی از نقاط شلوغ تهران واقع شده می‌توانید به آسودگی خرید کنید و در یکی از جذاب‌ترین استریت‌ فودهای پایتخت غذایی نوش جان کنید. با ما همراه باشید تا با هم سری به خیابان باب همایون بزنیم.

چرا باید به خیابان باب همایون برویم؟ خیابان باب همایون در یک نگاه

• خیابان باب همایون از تاریخی‌ترین و قدیمی‌ترین خیابان‌های تهران است.
• این خیابان مرکز فروش کت و شلوار مردانه و همچنین فروش لوازم نو و دست دوم عکاسی است.
• استریت‌فود خیابان باب همایون از جذاب‌ترین مکان‌ها برای صرف غذاست.
• باب همایون از نخستین خیابان‌های ایران است که برای نخستین بار آسفالت شد.

باب همایون در روزگار کنونی

ده‌ها سال از عمر خیابان زیبای باب همایون می‌گذرد. این خیابان اکنون برای عبور انواع وسیله نقلیه مسدود است و کف آن به شکل سابق خود سنگ‌فرش شده‌است تا حالا و هوای خیابان را در دوران قاجاریه زنده کند. مغازه‌های فروش کت و شلوار مردانه و همینطور فروش لوازم عکاسی در سرتاسر خیابان باب همایون به چشم می‌خورند. همچنین چند سالی است که این خیابان مرکز یکی از استریت‌های فودهای پایتخت شده.

اگر از سمت میدان توپخانه وارد خیابان باب همایون بشوید؛ در همان ابتدای خیابان با راسته غذاهای خیابانی برخورد می‌کنید. جایی که به زحمت می‌توان از کنار آن عبور کرد و چیزی نخرید. در این بخش خوردنی‌های زیادی پیدا می‌شود؛ از فست فودهای مختلف گرفته تا بلال، ترشی‌جات، اسنک، سوهان، آجیل و خشکبار، دم نوش و…  همچنین در این غرفه‌ها علاوه بر مواد غذایی می‌توانید از غرفه‌های گردشگری خیابان باب همایون، سوغات شهرهای دیگر و صنایع دستی نیز خریداری کنید.

تاریخچه خیابان باب همایون

قدمت خیابان باب همایون به دوران قاجار باز می‌گردد. این خیابان در قسمت شمالی ارگ قاجار واقع شده بود و خیابان درب اندرون و میدان توپخانه را که در قسمت شمالی ارگ قاجار واقع شده بودند به یکدیگر متصل می‌کرد. این خیابان در زمان خود از زیباترین خیابان‌های تهران به شمار می‌رفت؛ یکی از نخستین خیابان‌هایی که در ایران آسفالت شد.

در دوره قاجاریه به غیر از باب همایون این خیابان با نام «الماسیه» نیز شناخته می‌شد. به دلیل اینکه خیابان باب همایون در نزدیکی سردر زیبایی به نام سردر الماسیه قرار داشت. این سردر توسط «علاءالدوله» در محل قبلی خندق تهران ساخته شده بود. سردر الماسیه به دلیل تزئینات خاصی مانند آینه‌کاری درخشش چشم‌گیری در زیر نور خورشید و مهتاب داشت. به همین دلیل به نام الماسیه مشهور شد. زیرا با تابش نور این خیابان مانند الماسی در دل شهر می‌درخشید. آینه کاری‌های سردر الماسیه به شکل لوزی و ستاره روی سطح سردر که سرخ رنگ بود دیده می‌شدند. همچنین مجسمه‌های برنزی با مشعل‌هایی در دست داخل سردر تعبیه شده بودند که بر زیبایی این سردر می‌افزودند.

بالای سردر نیز جایگاهی برای ایستادن وجود داشت که معمولا شاه مسابقات کشتی‌گیری یا آتش بازی را از آن جا نظاره می‌کرد. متاسفانه این سردر بین سال‌های ۱۳۰۴ خورشیدی تا سال ۱۳۰۶ خورشیدی به منظور گسترش خیابان باب همایون تخریب شد. طبق اسناد تاریخی در سال ۱۲۸۸ هجری (حدود ۱۵۰ سال پیش) ناصرالدین‌شاه قاجار «محمدرحیم‌خان علاءالدوله» را مامور گسترش خیابان باب همایون کرد. محمدرحیم‌خان علاءالدوله یکی از درباریان قاجار بود که به القابی نظیر علاءالدوله، امیر نظام و نسقچی‌باشی (مسئول تنبیهات بدنی مجرمان) نیز شناخته می‌شد.

علاءالدوله ضمن گسترش این خیابان قدیمی دستور داد تا در طرفین خیابان حجره‌هایی ساخته شود. همچنین پس از سنگ‌فرش کردن خیابان در دو طرف آن درختکاری انجام داد. جالب توجه است که تشییع جنازه رسمی ناصرالدین‌‌شاه نیز در همین خیابان که خودش دستور گسترش آن را داده بود انجام گرفت.

در اسناد تاریخی توصیفات زیادی در مورد سردر الماسیه و خیابان باب همایون دیده می‌شود. طبق گفته‌های «محمدحسن‌خان مقدم مراغه‌ای» ملقب به «اعتمادالسلطنه» (نویسنده و سیاستمدار عصر ناصری) سرتاسر خیابان الماسیه سنگ‌فرش شده بود و به محض غروب خورشید در خیابان چراغ‌هایی روشن می‌شد. طول خیابان نزدیک به ۱۰۰۰ ذرع (حدود یک کیلومتر) و عرض آن نیز در حدود ۲۰ ذرع (حدود ۲۱ متر) بوده‌است. ناصرالدین‌شاه از سردر الماسیه گذری زیبا ساخت. درب شمال اندرونی کاخ گلستان که محل زندگی شاه بود رو به‌سوی الماسیه باز می‌شد.

نام باب همایون تا حدودی برگرفته از «باب عالی» است؛ نامی که عثمانی‌ها بر روی کاخ‌های خود می‌گذاشتند. به غیر از باب همایون و سردرالماسیه این خیابان در طول تاریخ با نام‌های دیگری همچون «درب اندرون»، «خیابان نقاره‌خانه»، «خیابان ارگ» و «خیابان دالان بهشت» نیز نامیده‌ شده‌است.

خیابان باب همایون تا زمان سلطنت حکومت پهلوی به همان شکل زمان قاجار باقی ماند. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی پهلوی اول دستور داد تا خیابان‌های باب همایون، لاله‌زار و میدان توپخانه آسفالت شوند. در آن سال ابن سعود پادشاه و بنیان‌گذار حکومت پادشاهی عربستان سعودی قصد آمدن به ایران را داشت. او برای نشان دادن نمایی مدرن و درخور از شهر تهران به پادشاه سعودی، دستور آسفالت کردن این سه خیابان اصلی شهر را صادر کرد.

کافه لقانطه، نخستین کافه تهران به سبک اروپایی

نخستین کافه تهران به سبک و سیاق اروپایی در خیابان باب همایون افتتاح شد؛ کافه لُقانطه که موسس آن «غلامحسین مولایی» مشهور به «لقانطه» بود.

این کافه دقیقا در کنار سردر الماسیه جدید قرار داشت. کافه‌ای که در مدت زمان کوتاهی پاتوق اشراف، سرشناسان و روشنفکران ایرانی شد. این کافه در کوتاه مدت به چنان شهرت و اعتباری رسید که غلامحسین خان شعبه دوم لقانطه را در عمارت نظامیه واقع در ضلع جنوبی میدان بهارستان تاسیس کرد. عمارت نظمیه متعلق به «میرزاکاظم‌خان نظام‌الملک» پسر «میرزاآقاخان نوری» صدراعظم ناصرالدین‌شاه بود و توسط یکی از نوادگان پسری آقاخان نوری به غلامحسین‌خان اجاره داده شد.

غلامحسین‌خان در مدتی کوتاه شعبه سوم و چهارم خود را نیز افتتاح کرد. شعبه سوم در سال ۱۳۰۴ در پشت ساختمان نظامیه تاسیس شد و شعبه چهارم نیز در سال ۱۳۲۰ در خیابان لاله‌زار جنب سینما متروپل افتتاح گردید. تمام شعبات لقانطه تا دهه چهل فعالیت داشتند اما پس از فوت آقای غلامحسین مولایی تعطیل شدند.

قورخانه

 قورخانه که اکنون تبدیل به ایستگاه متروی امام خمینی شده‌است؛ سابقا در جوار خیابان باب همایون قرار داشت. قور واژه ترکی به معنای سلاح و مهمات است و قورخانه به معنای کارخانه اسلحه‌سازی است که دستور ساخت آن در زمان محمدشاه قاجار صادر شد.

حاجی میرزا آقاسی صدراعظم مشهور محمدشاه که در توسعه قورخانه همت فراوانی کرد به اندازه‌ای قورخانه را دوست می‌داشت که آرزو می‌کرد پس از مرگش در کارخانه اسلحه‌سازی به خاک سپرده شود. از جمله سلاح‌هایی که در قورخانه ساخته شد ۴ توپ جنگی بود که در جنگ هرات در اختیار قشون ایرانی قرار گرفت. توپ مرواری مشهور از جمله‌ی توپ‌هایی است که در قورخانه تهران ساخته شد.

این کارخانه به مرور زمان اهمیت خود را از دست داد. «ناصر نجمی» در کتاب «دارالخلافه ناصری» درباره کاربرد قورخانه در عصر ناصرالدین شاه می‌نویسد: «گرچه کار و وظیفه اصلی قورخانه، ساختن اسلحه و مهمات و ساز و برگ جنگی بود، امّا کمتر اثری از ساخت آنها به چشم می‌خورد و تنها فعالیتش بیشتر، تهیه وسایل آتشبازی بود که این وسایل جهت نمایش شب‌های اعیاد و جشن‌های مذهبی و ملی و امثال آن، به کار می‌آمدند.

از جمله این قبیل موارد که در قورخانه تولید می‌شد، تابلوهایی از پرچم و مشابه آن بود، که از لوله‌های باروت درست می‌شد. همچنین فشفشه و ترقه و خمپاره که در آن زمان بدان قمباره می‌گفتند، و نیز کوزه و پاچه خیزک، از دیگر تولیدات قورخانه بود. گفته می‌شد که تولید این قبیل وسایل تفریح و آتشبازی، وقت کارکنان قورخانه را بی جهت اشغال می‌کرد و آنان را از وظایف اصلی خود که ساخت سلاح و مهمات برای نیروی نظامی ایران بود، بازمی‌داشت».

درب اصلی قورخانه امروز به عنوان درب ورودی ایستگاه متروی امام در خیابان خیام کاربری دارد.

مسجد توحید (مسجد مادرشاه)

قدمت بنای کنونی مسجد توحید که در ضلع شمال غربی تقاطع خیابان‌های باب همایون و صوراسرافیل قرار دارد به دوران فتحعلی‌شاه قاجار بازمی‌گردد. این مسجد از آثار عام‌المنفعه «محمدقاسم‌خان ظهیرالدوله» داماد فتحعلی‌شاه قاجار و پدر «ملک‌جهان‌خانم» ملقب به مهدعلیا مادر ناصرالدین‌شاه قاجار است. بعدها چون این مسجد توسط مهدعلیا مرمت و بازسازی شد به نام مسجد مادرشاه شهرت یافت. پس از انقلاب اسلامی این مسجد به نام توحید نامگذاری شد.

گرمابه سنتی باب همایون

گرمابه باب همایون گرمابه‌ای تاریخی است که قدمت آن به دوران قاجاریه می‌رسد. این حمام تاریخی روزگاری محل آمد و رفت شاهزادگان و بزرگان کشور و همچنین لوکیشن فیلمبرداری بسیاری از فیلم‌های قدیمی پیش از انقلاب بوده‌است. حمام تاریخی باب همایون هنوز هم به سبک و سیاق حمام‌های قدیمی پذیرای مشتریان است. در این حمام کهن، چند دلاک با تجربه‌ی کاری نیم قرنی، سرگرم کار هستند و شما می‌توانید با پرداخت هزینه‌ای در این حمام استحمام کنید.

امامزاده روح الله^(ع)

امامزاده روح الله از قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی تهران است که در اواسط خیابان باب همایون واقع شده‌است. نسب امامزاده روح الله با ۲۷ واسطه به امام‌حسن مجتبی^(ع) می‌رسد. بر طبق تاریخی که بر روی کتیبه قدیمی آرامگاه درج شده قدمت آرامگاه به سال ۱۲۷۲ خورشیدی بازمی‌گردد. این امامزاده بزرگوار در قرن دهم به شهادت رسیدند و در این منطقه از تهران به خاک سپرده شدند.

سخن آخر

خیابان باب همایون از قدیمی‌ترین خیابان تهران است که در منطقه ۱۲ قرار دارد. این خیابان که اکنون مرکز فروش کت و شلوار مردانه و لوازم نو و دست دوم عکاسی است روزگاری به دلیل سنگفرش‌ها و درختانی که در دو طرف خیابان کاشته شده بودند؛ به زیباترین خیابان تهران شهرت داشت. همچنین بازار خیابانی که در این خیابان قرار گرفته از جذاب‌ترین مراکز گردشگری در مرکز شهر است. در این مقاله سعی کردیم این خیابان زیبا را به شما معرفی کنیم و راه‌های دسترسی به آن را در اختیارتان قرار دهیم.

آلبوم تصاویر

سوالات متداول