راهنمای بازدید از کاخ گلستان تهران

کاخ گلستان یکی از باغ‌موزه‌های تماشایی تهران است که سالانه گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند. این کاخ در ادوار مختلف محل زندگی و تاج‌گذاری چندین پادشاه ایران بوده‌است و بخش‌های مختلف آن هر کدام روایتگر بخشی از تاریخ ایران هستند. کاخ گلستان شامل چندین عمارت، تالار، باغی بزرگ و سرسبز با درختان تنومند و حوض‌های قدیمی است. عمارت‌های ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، عمارت شمس‌العماره، عمارت بادگیر، عمارت الماس، چادرخانه و کاخ یا عمارت ابیض؛ همچنین تالارهای آینه، تالار عاج، تالار سلام و تالار برلیان در کنار هم مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان را تشکیل می‌دهند. شما می‌توانید از تمامی این تالارها و عمارت‌های کاخ گلستان دیدن کنید.

قدمت قدیمی‌ترین بنای موجود در کاخ گلستان به دوران کریم‌خان زند می‌رسد (برخی از کارشناسان عمارت الماس را متعلق به دوران صفویه می‌دانند). در عمارت‌ها و تالارهای کاخ گلستان می‌توانید اشیا تاریخی و هنری زیادی را مشاهده کنید. این اشیای با ارزش در کنار جاذبه‎‌های هنر و معماری، دیدنی‌های کاخ گلستان هستند. این کاخ‌ که در مرکز پایتخت قرار دارد، نخستین اثر تاریخی پایتخت است که به ثبت میراث جهانی سازمان یونسکو رسیده است. در این مقاله برای بازدید از کاخ‌موزه گلستان شما را راهنمایی می‌کنیم. همچنین برای آشنایی بیشتر با عمارت‌ها و تالارهای گلستان می‌توانید مطلب کامل هر عمارت را بخوانید. با تهرانیکا همراه باشید.

بخش‌های مختلف کاخ گلستان

ایوان تخت مرمر

ایوان تخت مرمر از قدیمی‌ترین عمارت‌های کاخ گلستان است. زمان ساخت آن به سال ۱۱۷۳ق (۱۱۳۸-۱۱۳۹ شمسی – حدود ۲۶۰ سال قبل)، زمان کریمخان زند بازمی‌گردد. کریمخان زمانی که قصد پایتخت کردن تهران را داشت، دستور ساخت این عمارت را برای حکمرانی می‌دهد. دیوانخانه دارالاماره نام قدیم آن است. در زمان آقامحمدخان تغییراتی در این عمارت داده شد؛ از جمله این تغییرات بلندتر کردن سقف برای نصب ستون‌های سنگی یکپارچه است؛ پر کردن تاقچه‌ها برای نصب آینه و کارگذاشتن درهای خاتم از دیگر این اقدامات است. هنرمندان ایرانی با بهره‌گیری از بهترین هنر معماری، سنگ‌کاری، آینه‌کاری، گچ‌بری و کاشی‌کاری، این مکان افسانه‌ای را در کاخ گلستان ساختند. عنوان «ایوان تخت مرمر» بخاطر قرارگیری تخت مرمر در آن است. در زمان قاجاریه از ایوان تخت مرمر در مراسم بار عام نظیر عید نوروز یا سلام استفاده می‌شد و چندین پادشاه در این ایوان تاج‌گذاری کرده‌اند.

• تخت مرمر

تخت مرمر یا تخت سلیمان به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد. طراح آن «میرزا بابای نقاش» و سنگ‌تراش آن اصفهانی بود. این تخت در مقیاس بزرگ ساخته شد تا شکوه پادشاهی او را به نمایش بگذارد. ایده طراحی تخت مرمر از تخت سلیمان گرفته شده که توسط جنیان و پریان حمل می‌شد. در اطراف تخت مرمر کتیبه‌هایی با اشعار فارسی وجود دارند که همگی در ستایش شاه حکاکی شده‌اند.

• اتاق نقاش‌خانه

دو اتاق کناری (اتاق گوشواره) ایوان تخت مرمر را اتاق نقاش‌خانه می‌گفته‌اند؛ این اتاق محل نقاشی نقاشان بوده‌است؛ سال ۱۲۷۴ق (۱۲۳۷ شمسی) یکی از این اتاق‌ها محل قرار گرفتن دستگاه تلگراف می‌شود و سیم تلگراف از اینجا به لاله‌زار کشیده می‌شود. هم‌اکنون فقط اتاق شرقی نقاشی دارد.

خلوت کریمخانی

این بنا بخش ارتباطی اندرونی با دیوانخانه (تخت مرمر) و باغ گلستان بود. ساختار اصلی خلوت کریمخانی شبیه ایوان تخت مرمر است. یک تخت مرمر کوچک در داخل ایوان وجود دارد. این تخت بسیار کوچکتر از تخت مرمر است و تزئینات بسیار کمتری دارد. در وسط این ایوان حوض کوچکی با فواره وجود دارد که امروزه آب ندارد. در گذشته آب یک نهر قنات (قنات شاه) از چشمه به حوض سرازیر می‌شد و بعدا برای آبیاری محوطه کاخ به‌کار می‌رفت.

وقتی آقامحمدخان قاجار به قدرت رسید دستور داد تا استخوان‌های کریم‌خان زند را بعد از نبش قبر در جلوی پله‌های خلوت کریمخانی دفن کنند. استخوان‌های کریم‌خان در زمان پهلوی اول نبش قبر شده و به نوادگان او تحویل داده شد.

قسمت‌هایی از بنا زمان ساخت کاخ اختصاصی در دوران ناصرالدین‌شاه خراب شدند و بنا کارکرد ارتباطی خود را از دست داد. او به این گوشه از کاخ گلستان علاقه زیادی داشت و زمان زیادی را در این مکان برای استراحت می‌گذراند. همچنین سنگ قبر ناصرالدین‌شاه پس از مدتی جابجایی سرانجام در این خلوتگاه قرار گرفت؛ در هنگام بازدید می‌توانید از سنگ قبر مرمر ناصرالدین‌شاه بازدید کنید.

کاخ اختصاصی

در قسمت شمالی مجموعه کاخ گلستان و در کنار خلوت کریمخانی، کاخ اختصاصی قرار دارد. این کاخ که شامل چندین تالار می‌شود، همگی در سال‌های متفاوتی در دوران پادشاهی ناصرالدین‌شاه ساخته شده‌اند. یکی از این تالارها بر روی عمارت‌ قدیمی‌تر دوران فتحعلی‌شاه ساخته شده‌است. ترتیب بازدید از این تالارها ازین قرار است: موزه مخصوص، موزه نگارخانه، تالار سلام، تالار آینه، تالار عاج، تالار ظروف، تالار برلیان و سپس در بیرون از کاخ اختصاصی موزه حوضخانه. در ادامه تالارهای کاخ اختصاصی را معرفی می‌کنیم.

• موزه مخصوص

موزه مخصوص قسمتی از حوض‌خانه تالار سلام است. موزه مخصوص نامی‌است که پس از تغییرات دوره پهلوی بر روی این تالار گذاشته شد؛ اشیا و آثار نفیسی دراین موزه نگهداری می‌شوند؛ هدایای هنرمندان و پادشاهان به ناصرالدین‌شاه ازین جمله‌اند. بخشی از این آثار از تالار موزه (تالار سلام) به اینجا آورده شده‌اند.

• موزه نگارخانه

موزه نگارخانه در کاخ اختصاصی و طبقه زیرین تالار سلام قرار دارد؛ در واقع این تالار در قسمتی از حوض‌خانه تالار سلام قرار دارد. این موزه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود؛ در بخش جنوبی نقاشی‌هایی تا دوره‌ زمانی اواسط قاجار و در بخش شمالی نقاشی‌های اواخر دوره قاجار نمایش داده می‌شود؛ نقاشی‌هایی از جمله آثار استاد میرزا بابا، مهرعلی، احمد، افشار، علی اکبرخان مزین‌الدوله، ابوالحسن‌خان غفاری معروف به صنیع‌الملک و… از دوران قدیمی‌تر و آثار نقاشان بزرگی همچون استاد محمودخان ملک‌الشعرا، استاد محمد غفاری کاشانی معروف به کمال‌الملک، استاد مهدی معروف به مصورالملک و… از اواخر دوران قاجار.

• تالار سلام

نام این تالار در ابتدا «تالار موزه» بوده‌است؛ در زمان ناصرالدین‌شاه ساخت این موزه به پایان رسید و تمامی اشیای موزه قدیمی (داخل عمارت تخریب‌شده خروجی) به اینجا منتقل شد. بیشتر اقلام به نمایش درآمده در این تالار هدایای سران خارجی به دربار ایران است. همچنین چندین نقاشی با ارزش از نقاشان ایرانی نظیر کمال‌الملک و مهرعلی در این تالار نگهداری می‌شود. در تالار سلام دو تخت شگفت‌انگیز به نام‌های «تخت نادری» و «تخت طاووس» وجود داشتند که اکنون در موزه جواهرات نگهداری می‌شوند اما ماکت آنها در این تالار به نمایش درآمده‌اند.

بعدها این تالار بخاطر انجام مراسمات تاجگذاری و سلام، تالار سلام نامیده‌شد. مراسم تاجگذاری پهلوی دوم، آخرین پادشاه ایران در سال ۱۳۴۶ شمسی در این تالار برگزار شد.

• تالار آینه

تالار آینه در کاخ گلستان همزمان با تالار سلام ساخته شد. نام این تالار در ابتدا تالار گلستان بوده‌است. در هنگام انتقال اشیاء از موزه قدیمی به تالار سلام، مدتی تخت نادری و تخت طاووس در آن نگهداری می‌شد. تالار آینه محل ملاقات شاه و سفرای کشورهای خارجی بود. تابلوی بزرگی از کمال‌الملک نقاش مشهور ایرانی در این تالار کشیده شده‌است. در این نقاشی شاه روی صندلی وسط تالار رو به باغ گلستان نشسته است. تمام جزئیات به طرز ماهرانه‌ای در این نقاشی به تصویر کشیده شده‌اند. آینه‌کاری این تالار از زیباترین نمونه‌های هنر ایرانی است.

• تالار عاج

تالار عاج بعد از شمس‌العماره و زودتر از تالارهای سلام و آینه (حدود سال ۱۲۴۶ شمسی) ساخته شده‌است. بعد از ساخت تالارهای آینه و سلام، تغییراتی در آن داده شد؛ ایوان آن را به فضای کاخ اضافه کرده و نمای عمارت را با نمای عمارت‌های کناری یکپارچه می‌کنند.

در این تالار علاوه بر معماری زیبا، اشیا گرانبها، وسایل دکوری و قاب عکس‌ها و نقاشی‌های جذابی نیز خواهید دید. تالار عاج کاخ گلستان معماری ساده‌تری نسبت به تالار آینه و تالار سلام دارد. در گذشته از این تالار به عنوان سفره‌خانه استفاده می‌شد. به همین دلیل به آن «تالار گرسنگان» یا «تالار آج» هم می‌گویند. در دوران پهلوی در این تالار مراسم تشریفاتی برگزار می‌شد.

• تالار ظروف

تالار ظروف در دوران پهلوی دوم در شمال تالارهای عاج و سلام ساخته شده‌است. در این تالار برخی از هدایای مهم نگهداری می‌شوند که توسط پادشاهان اروپایی به شاهان قاجار اهدا شده بودند. از جمله هدایای مشهور می‌توان به ظروفی اشاره کرد که مربوط به جنگ‌های ناپلئون بناپارت، ظروف نیکلای اول (تزار روسیه)، ظروف ملکه ویکتوریا، ظروف ساخته شده از سنگ‌های گرانبهای الکساندر سوم (امپراتور روسیه) و ظروف ویلهلم امپراتور آلمان هستند.

• تالار برلیان

عمارت یا تالار برلیان در قسمت شرقی تالار عاج قرار دارد. تالار برلیان زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه بر روی پی تالار بلورِ فتحعلی‌شاه ساخته شد. این بنا در زمان مظفرالدین‌شاه باسازی شد.

پس از امضای فرمان مشروطیت، مظفرالدین‌شاه قاجار در همین تالار فرمان افتتاح مجلس یکم شورای ملی را صادر کرد. به همین دلیل تالار برلیان به تالار یادمان نهضت مشروطیت ایران نیز مشهور است. در کنار قدم‌زدن در محل وقوع یکی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخ معاصر ایران، تماشای آینه‌کاری و تزیینات داخلی تالار برلیان هم خالی از لطف نیست. به دلیل همین تزیینات فاخر، این عمارت به برلیان مشهور شده‌است.

• موزه حوضخانه

موزه حوضخانه یا اتاق سفره‌خانه در طبقه زیرین تالار عاج قرار دارد. در این موزه تابلوها و اشیاء اهدایی پادشاهان اروپایی به ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه در ۶ سفر فرنگ نمایش داده می‌شود. در سال ۱۳۸۹ بخش شرقی این موزه تبدیل به نمایشگاه تصاویر این سفرهای خارجی شد.

شمس‌العماره

عمارت شمس‌العماره بلندترین ساختمان‌ تهران در دوره قاجار بود. این بنا به دستور ناصرالدین‌شاه در طول ۲ سال ساخته شد. شمس العماره با هزینه دوستعلی‌خان معیرالممالک ساخته و به ناصرالدین‌شاه تقدیم شد. ایده اصلی ساخت این بنا یک سازه بلند بود تا ناصرالدین‌شاه بتواند همراه با همسران خود چشم‌اندازی پانورامایی از شهر ببیند؛ بعدها این کارکرد تغییر کرد و از عمارت شمس‌العماره به عنوان تلگراف‌خانه شاه و محل برخی مراسم تشریفاتی نظیر مراسم سلام خاص نیز استفاده می‌شد. پله‌های ورودی در عکس ساخت این عمارت برای همین منظور خراب شدند.

عمارت شمس‌العماره اولین ساختمان با اسکلت فلزی در تهران محسوب می‎‌شود. نمای بیرونی دارای طاق‌های متعدد، کاشی‌کاری‌های پیچیده و پنجره‌های پرآذین است. این بنا دو برج بلند دارد و یک برج ساعت که آنرا ملکه ویکتوریا به دربار ایران هدیه کرده‌است. ارتفاع عمارت شمس‌العماره با احتساب برج‌های آن حدود ۳۰ متر است.

عمارت باب عالی

عمارت باب عالی در جنوب شرقی کاخ گلستان قرار دارد. این عمارت قدیمی‌ترین درب ورودی و خروجی کاخ گلستان است که تاکنون باقی مانده و راه ارتباطی کاخ با خیابان ناصرخسرو را فراهم می‌کند. این ورودی سال‌های زیادی پس از دوره قاجار تعطیل بوده‌است و در سال‌های اخیر دوباره بازگشایی شده‌.

عمارت باب عالی دو طبقه است و معماری آن آراسته به گچ‌بری‌، آینه‌کاری، کاشی‌کاری و… است. از این عمارت برای ورود و خروج به کاخ گلستان می‌توانید استفاده کنید.

عمارت بادگیر

عمارت بادگیر کاخ گلستان در ضلع جنوبی این مجموعه قرار دارد و ۴ بادگیر دارد. به دلیل جنوبی بودن و خنکی هوا در این کاخ، شاهان قاجار در روزهای گرم سال از این عمارت استفاده می‌کردند. عمارت بادگیر در ابتدا جزء مجموعه سلطنتی نبوده و تاریخ دقیق ساخت عمارت اصلی آن مشخص نیست. بیشتر کارشناسان آن را متعلق به دوره فتحعلی‌شاه می‌دانند؛ اما بادگیر‌ها و گوشواره‌ها را علی‌خان حاجب‌الدوله در دوران ناصرالدین‌شاه به آن اضافه کرده‌است. مظفرالدین‌شاه، پنجمین پادشاه قاجاریه در عمارت بادگیر کاخ گلستان تاجگذاری کرد.

یکی از زیبایی‌های این تالار، پنجره‌های ارسی (شبکه‌های چوبی با نقش‌های هندسی بسیار ظریف و زیبا) آن است که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. پله‌ها و ورودی این تالار در دوران مختلف تاریخی چندین بار جابه‌جا شده‌اند.

• موزه عکس‌خانه

یک حوضخانه بزرگ در زیر تالار بادگیر وجود دارد. در واقع این قسمت از کاخ گلستان مانند یک آلبوم بزرگ پر از عکس‌های تاریخی دوران قاجار است. ناصرالدین‌شاه که به عکاسی علاقه زیادی داشت، عکس‌های زیادی گرفت. تعدادی از آن عکس‌ها و عکس عکاسان دیگر در این موزه نمایش داده می‌شود.

چادرخانه

چادرخانه یا زین‌خانه بین دو عمارت بادگیر و الماس قرار دارد. به علت نگهداری از چادر و زین‌های سلطنتی مدت کوتاهی در دوره‌ قاجار به این نام معروف شده‌است. در چادرخانه نمایشگاه‌های کوتاه‌مدت کاخ گلستان برگزار می‌شود.

عمارت الماس

تالار الماس در جنوب کاخ گلستان قرار دارد. بیشتر محققان این بنا را متعلق به دوره فتحعلی‌شاه می‌دانند؛ اما تعدادی نیز ساخت آنرا مربوط به پیش از این پادشاه قاجار می‌دانند و معتقدند در زمان فتحعلی‌شاه بازسازی و بازپیرایی شده‌است.

برای تزئین و زیباسازی تالار از آینه و مقرنس استفاده شده‌است. به گفته برخی از مورخان، علت نامگذاری این تالار به دلیل آینه‌کاری منحصر به فرد و پنجره‌های اُرُسی (پنجره بالارونده مشبک) شبیه به الماس در ایوان جنوبی است. این بخش زیباترین قسمت سالن است که با ریزه‌کاری‌های استادانه به طرز فوق‌العاده‌ای فضا را زینت بخشیده است.

در این عمارت برخی اشیا، نقاشی‌ و مجسمه‌های قدیمی نگهداری می‌شود. دو تابلوی مشهور از امیرکبیر صدراعظم ایران در دوران قاجاریه در این عمارت نگهداری می‌شود.

کاخ ابیض

کاخ ابیض در قسمت جنوب غربی مجموعه قرار دارد و به دلیل نمای سفیدش به ابیض مشهور است. این کاخ، محل کار نخست‌وزیران دوره قاجار نیز بوده‌است. کاخ ابیض در سال ۱۳۴۷ شمسی به «موزه مردم شناسی» تبدیل شد و شامل نمایشگاه رنگارنگ لباس‌های سنتی ایرانی و همچنین نمایشگاه هنرهای مردمی است.

بازارچه سنتی کاخ گلستان

کاخ گلستان دو بازارچه سنتی در دل خود دارد. یکی در کنار عمارت بادگیر و حیاط کنار آن و دیگر بازارچه دقیقا در کنار عمارت شمس‌العماره است. در این بازارچه‌ها انواع صنایع دستی، انواع سوغاتی، غذاهای سنتی شهرهای مختلف و انواع تنقلات به فروش می‌رسد.

دانلود پی‌دی‌اف باکیفیت نقشه راهنمای کاخ گلستان

کلام آخر

کاخ گلستان در قلب تاریخی شهر تهران قرار دارد. این مجموعه کاخ یکی از قدیمی‌ترین کاخ‌های تهران است که در ابتدا در زمان صفویه بنا گشت. در قرن نوزدهم، زمانی که مجموعه کاخ به عنوان شاه‌نشین و مقر قدرت توسط خاندان حاکم قاجار انتخاب شد، بارزترین ویژگی‌های خود را دریافت کرد. این بنا از چندین تالار تشکیل شده که تمامی قسمت‌های آن در یک باغ بزرگ و فوق‌العاده پراکنده شده‌اند. معماری منحصر به فرد، تالارهای باشکوه، باغی خیره‌کننده و بسیاری دیگر از ویژگی‌های این مجموعه می‌تواند تجربه‌ای خاص را برای شما رقم بزند.

آلبوم تصاویر