شهرک اکباتان؛ آغوش باز بلوک‌های بتنی خاکستری رنگ

زمانی که برای اولین‌بار در سنین کودکی پا به فاز ۲ شهرک اکباتان گذاشتیم؛ تصور حضور در یک فضای متفاوت که شبیه به هیچ جای دیگری نبود به واقعیت پیوست. بلوک‌های ساختمانی بلند اکباتان هیچ وقت برایم غول‌های بزرگ بی‌شاخ و دم نبودند بلکه در میان آنها احساس امنیت و آرامشی ابدی داشتم.

بلوک‌ها مرا در آغوش می‌گرفتند و همین امر باعث می‌شد تا خاطره‌انگیزترین لحظات کودکی خود را در میان توده‌های خاکستری بتنی سپری کنم. شهرک اکباتان برای خانواده من سکوی پرتاب از جنوب شهر به دنیای جدید و پیشرفت بود. با من به اکباتان بیایید تا در میان بلوک‌های بتنی این ناحیه از غرب تهران، خاطره‌بازی کنیم.

شهرک اکباتان در یک نگاه

• اکباتان از بزرگ‌ترین شهرک‌های مسکونی ایران است که در غرب تهران قرار دارد.
• پروژه شهرک اکباتان با ابتکار رحمان گلزار در سال ۱۳۵۱ آغاز شد.
• شهرک اکباتان از موفق‌ترین پروژه‌های مسکونی سازی در ایران و آسیاست که طبق استاندارهای جهانی ساخته شده‌است.
• این شهرک یکی از معدود شهرک‌های مسکونی در جهان است که ۵۰ درصد فضای سبز و ۵۰ درصد ساختمان دارد.
• شهرک اکباتان یکی از نمادهای مدرنیته در ایران است.
• این شهرک بزرگ دارای سه فاز است و بسیاری از امکانات یک شهر بزرگ را درون خود دارد.
• گرافیتی شهرک اکباتان را می‌توانیم از جمله آثار هنر مدرن ایران بنامیم.
• نام ورزش‌های نمایشی مانند پارکور با نام شهرک اکباتان گره خورده است.
• مجتمع‌های مسکونی شهرک اکباتان ضد زلزله هستند.

معرفی شهرک اکباتان

معنی اکباتان

واژه اکباتان از «هگمتانه» به معنای جای گردآمدگان گرفته شده‌است. این شهرک به نام اکباتانا، پایتخت امپراتوری باستانی مادها در حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد نامگذاری شده‌است. این اولین پایتخت ایرانیان باستان بود که در غرب آسیا تأسیس شد و نیای شهر امروزی همدان است.

فرهنگ شهرک اکباتان

اکباتان در مجموعه وسیع خود، بین ۴۵ تا ۱۰۰ هزار نفر را در طیفی از باورهای فرهنگی و سبک زندگی متفاوت دور هم جمع کرده است. این شهرک قشر متوسط جامعه تهران را از کارمندان دولتی گرفته تا دانشگاهیان و هنرمندان و کارآفرینان را در خود جای داده‌است.

اگر تا به حال در اکباتان زندگی نکرده باشید؛ نمی‌توانید احساس ساکنان این شهرک را نسبت به محل زندگی خود درک کنید. به ویژه نوجوانان و جوانان اکباتان از محل زندگی خود به شدت دفاع می‌کنند و آن را بهترین منطقه در تهران می‌دانند. این حس اجتماعی با این واقعیت تقویت می‌شود که اکباتان تا حدی محله‌ای خودکفاست که از نظر بافت شهری با مناطق اطراف خود همزادپنداری نمی‌کند.

اما اکباتان به طرز شگفت آوری هر غریبه‌ای را به خود می‌خواند و آغوشش را به روی او باز می‌کند. این شهرک یک جامعه کامل است که به بیرون از خود نیازی ندارد بلکه خود را الگویی مدرن از رفتارها و هنجارها می‌داند. پارک‌ها، مراکز خرید، سالن‌های ورزشی، مدارس، دوستان، خانواده و همه چیز را می‌توان درست در یک محدوده خاص پیدا کرد؛ بدون اینکه نیازی باشد به بیرون از شهرک سرک کشید.

هنر گرافیتی و ورزش پارکور در اکباتان بسیار مشهور است. با چند ساعت پیاده‌روی در بلوک‌های اکباتان می‌توانید طرح‌های گرافیتی خاصی را روی دیوارها مشاهده کنید. خاستگاه ورزش پارکور را نیز باید اکباتان جستجو کرد که جوانان شهرک نزدیک به یک دهه است که این ورزش خاص را به ایرانیان معرفی کرده‌اند.

البته معایبی در مدرنیسم در مقیاس بزرگ وجود دارد. دیگر حیاط کوچکی برای جمع شدن خانواده‌ها برای صرف چای وجود ندارد و آدم‌ها هنگام بازگشت به خانه در ساختمان ممکن است اشتباه کنند! زیرا همه بلوک‌ها شبیه به هم هستند. اما جوامع انسانی سازگار می‌شوند؛ سنت‌ها زنده می‌مانند؛ انتخاب‌ها گسترش می‌یابند و شاید در پایان، اندازه و متریال واقعا مهم نباشد. حتی اگر بتن جای آجر را بگیرید؛ باز هم مهم نخواهد بود.

جمعیت و مساحت شهرک اکباتان

اکباتان ۳۳ بلوک، حدود ۱۶ هزار واحد مسکونی و نزدیک به ۶ کیلومترمربع وسعت دارد و جمعیتی بین ۴۵ تا ۱۰۰ هزار نفر در آن زندگی می‌کنند. همچنین پیش‌بینی شده‌است که عمر شهرک به ۳۰۰ سال برسد و به ویژه فاز ۲ می‌تواند تا ۹ ریشتر در برابر زلزله مقاومت کند. به گفته آقای گلزار اکباتان نخستین شهرک و مجموعه ساختمانی در دنیاست که ۵۰ درصد ساختمان است و ۵۰ درصد فضای سبز.

فازهای شهرک اکباتان

این شهرک به سه قسمت به نام «فاز» تقسیم شده‌است و هر فاز شامل بلوک‌هایی با چندین ورودی است. هر فاز دارای ساختمان‌های مستقل است که به عنوان یک بلوک طبقه‌بندی می‌شوند. معماری فاز اول و سوم مشابه هستند که با فاز ۲ بسیار متفاوت است. هر بلوک فاز یک و فاز ۳ دارای سه پله اصلی است. وقتی از طرفین به آن نگاه کنیم؛ در پله اول پنج طبقه، در دوم نه طبقه و در سوم دوازده طبقه وجود دارند.

در فاز ۲ بلوک‌ها مانند قطعات بزرگ ۱۲ طبقه به شکل جعبه طراحی شده‌اند که در یک زاویه کنار هم قرار گرفته‌اند. یکی دیگر از تفاوت‌های فاز ۱ و ۳ با فاز ۲، چیدمان داخلی آپارتمان‌هاست. در فاز یک و فاز ۳ آپارتمان‌ها تک طبقه هستند. اما در فاز ۲ بیشتر طبقات دوبلکس هستند که آشپزخانه در طبقه اول و اتاق‌ها در طبقه بالا ساخته شده‌اند.

در تمام بلوک‌ها می‌توانید آپارتمان‌های یک، دو، سه یا چهار اتاقه را پیدا کنید که از حدود ۵۰ متر مربع تا ۲۴۰ متر مربع شروع می‌شوند. بین ساختمان‌های اکباتان فضاهای سرسبز وجود دارند. مناظر به گونه‌ای طراحی شده‌اند که طبیعت و زندگی مدرن را با هم ترکیب می‌کنند.

امکانات و ویژگی‌های فازهای اکباتان

هر سه فاز اکباتان دارای امکانات رفاهی، درمانی، آموزشی و سرگرمی مخصوص به خود هستند. در این بخش برخی از امکانات شهرک اکباتان را معرفی می‌کنیم:

لیست مدارس شهرک اکباتان

مدرسه	آدرس
مدرسه پسرانه جابر ابن حیان متوسطه دوره اول	فاز۲، بین بلوک ۱۶ و ۱۸
مدرسه شهدا هنرستان فنی پسرانه غیردولتی	فاز۱، خیابان نفیسی
مدرسه شهدای اکباتان متوسطه دوره اول دخترانه شاهد	فاز۲، بلوار صارمی، خیابان گل‌ها، خیابان صنایع هواپیمایی
مدرسه حضرت فاطمه متوسطه دوره اول دخترانه عادی دولتی	فاز ۱، روبروی ساختمان تیراژه
مدرسه هما دبستان دخترانه غیردولتی	خیابان تورج فلسفی، روبروی کوچه رستم
مدرسه نورا متوسطه دوره اول دخترانه غیردولتی	فاز ۳، بلوک  A۲
مدرسه صادقین دبستان پسرانه عادی دولتی	فاز ۲، جنب بلوک ۱۲
مدرسه رشاد دبستان پسرانه غیردولتی	کوی بیمه، بیمه ۵، کوچه حسینی

حمل و نقل در شهرک اکباتان

این شهرک توسط ایستگاه‌های متروی اکباتان و ارم سبز خدمات‌رسانی می‌شود. وجود خطوط تاکسی و اتوبوس برای دسترسی شهروندان به سایر محله‌های تهران در این شهرک امکان‌پذیر است. همچنین شهرک اکباتان از سمت شمال به اتوبان تهران‌کرج، از سمت شرق به کوی بیمه و شهرک آپادانا، از سمت غرب به نمایشگاه صنایع هواپیمایی و از سمت جنوب به بزرگراه شهید لشگری دسترسی دارد.

شکم‌گردی در اکباتان

کافه‌های اکباتان

کافه صبا، کافه پاتوق، کافه مدارا، کافه فلایت، کافه شهریار از دیگر کافه رستوران‌های شهرک اکباتان هستند.

رستوران‌های شهرک اکباتان

تاریخچه شهرک اکباتان

اکباتان بزرگترین توسعه املاک توسط یک شرکت خصوصی در غرب آسیا بود. کلنگ ساخت این شهرک ۱۹ فروردین‌ماه سال ۱۳۵۴ با هدف ساخت مسکن انبوه و کنترل جمعیت بر زمین زده‌شد. این بنا توسط «رحمان گلزار» ساخته شده است. فاز یک شهرک قبل از انقلاب ۱۳۵۷ با موفقیت ساخته و تکمیل شد. بلوک‌های دیگر فاز یک و بلوک‌های فاز ۲ و ۳ شهرک بعد از انقلاب ساخته شدند.

در ابتدا برنامه‌های زیرساختی زیادی در جنبه‌های فرهنگی شهرک در نظر گرفته شده بود که با انقلاب به کلی کنسل شد. سازندگان شهرک همچنین مالک بانک اکباتان بودند که یکی از بانک‌های خصوصی ایران بود. رحمان گلزار مالک بیش از ۶۰ درصد سهام اکباتان بود؛ ۱۰ درصد در اختیار مالک شرکت تی بی تی، آقای «محمدعلی باقرزاده» بود و ۳۰ درصد باقی مانده در اختیار افراد دیگر قرار داشت. محمدعلی باقرزاده در سال ۱۳۵۶ سهام خود را در گروه به فرزندانش علی و گلی واگذار کرد.

طرح ساخت شهرک اکباتان در سال ۱۳۵۱ توسط معمار آمریکایی «جوردن گروزن» از دفتر معماری «گروزن سمتون» انجام شد و شرکتی به نام «اِستارت» از ایالات متحده با رقم قرارداد ۱۳۰ میلیون دلار پیمانکار ساخت این شهرک بود. فاز یک اکباتان را پیش از انقلاب به آخر رساندند. در این کار پیمانکارانی از کشورهای اروپایی و آسیایی نظیر آلمان و کره جنوبی شرکت داشتند. «کیم سو گئون» طراحی فاز دو و طراحی پارکینگ فری‌زوم اکباتان را بر عهده داشت. مهندسان ایرانی فریدون آذری، علی‌اکبر نصرآبادی و داوود شاهین نیز در این پروژه تاریخی حضور داشتند.

شرکت نوسازی و عمران تهران در سال ۱۳۵۴ نیز از دیگر شرکت‌های خصوصی بود که در این پروژه همکاری مهمی داشت. در میان سال‌های ۵۴ تا ۵۷ طراحی و اجرای ساختمان‌ها در بخش اسکلت آماده شدند که تقریبا تمام فاز یک و ۹۰ درصد بلوک‌های فاز دو را شامل می‌شدند. پس از انقلاب اسلامی به دلیل مهاجرت متخصصان خارجی که در این پروژه همکاری می‌کردند و همچنین کسری بودجه و مشکلات دیگر نظیر واردات مصالح ساختمانی و تجهیزات دیگر، تکمیل پروژه شهرک‌سازی اکباتان تا سال ۱۳۷۴ ادامه داشت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ دولت، تمامی شرکت‌های تابعه و وابسته به اکباتان را ملی کرد. سپس مالکیت شهرک اکباتان به وزارت مسکن واگذار و به عموم فروخته شد. بانک اکباتان در همان زمان ملی شد تا جانشین بانک‌های خصوصی ایران باشد.

جایگاه شهرک اکباتان

شهرک اکباتان به عنوان بخشی از طرح‌های مدرنیزاسیون تهران به سبک غربی توسط شرکت‌های خصوصی ساخته شد. این شهرک به عنوان یک جامعه مسکونی و فرهنگی عظیم در خاورمیانه شناخته می‌شود. اکباتان مجموعه‌ای از مناطق مسکونی، مغازه‌ها، خدمات رفاهی و فضای بینابینی است که در غرب تهران قرار گرفته است.

این شهرک شامل گروهی از ساختمان‌هاست که از یک الگوی اولیه تبعیت می‌کنند که در یک پیکربندی مرتفع و پلکانی ساخته شده‌اند. عناصر بتنی و شیشه‌ای که هر بلوک را تعریف می‌کند؛ استاندارد جدیدی برای زندگی به ارمغان می‌آورند. با گذشت زمان، اکباتان مانند بسیاری از پروژه‌های مسکن مدرنیستی در مقیاس بزرگ، جلوه‌ای منحصر به فرد از دنیای جدید را به خود گرفت.

اکباتان ممکن است از نظر معماری با مفاهیم سبک ایرانی مغایرت داشته باشد اما در بافت تهران محصولی کارآمد است. این موضوع می‌توان نتیجه موقعیت اکباتان در شهر، نیازها جامعه به توسعه و تفاوت آن با سایر پروژه‌های مسکونی است که با عجله برای پاسخگویی به انفجار جمعیت تهران ساخته می‌شوند.

شکاف بین شمال و جنوب تهران قابل توجه است. شمال کانون تلاش برای جهانی شدن بود؛ با بلوارهای پردرخت، در حالی که جنوب محله طبقه کارگر بود که مشخصه آن خیابان‌های متراکم و آلوده است. جای تعجب نیست که بین این مناطق نارضایتی و تنش وجود دارد. اکباتان دقیقا بر روی همین محور قرار دارد که دو منطقه شمال و جنوب را از هم جدا می‌کند و بنابراین جز هیچکدام نیست.

کلام آخر

اکباتان از جمله شهرک‌هایی است که به دلیل داشتن ویژگی‌های خاص مورد توجه عموم قرار دارد. از ویژگی‌های مهم این شهرک می‌توان به موقعیت خاص جغرافیایی، امکانات رفاهی گسترده، فضای مدرن و شیک، فرهنگ قوی و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد. شما می‌توانید برای زندگی یا حتی دیدن اکباتان به غرب تهران بیایید و در این فضای منحصر به فرد، تهران مدرن را ببینید. اگر یک سال هم در این شهرک زندگی کرده باشید؛ اکباتان را با خاطرات شگفت انگیزش هیچ وقت فراموش نخواهید کرد.

*منبع عکس اول

آلبوم تصاویر

سوالات متداول