آشنایی کامل با خیابان مولوی تهران

خیابان مولوی تهران به دلیل بازارهای مهمی که در کوچه‌ پس‌کوچه‌های خود دارد برای بسیاری از تهرانی‌ها و کاسبان شهرهای دیگر اولین گزینه خرید کردن و برای بسیاری مردم دیگر، محله تاریخیِ مهمی است که جاذبه‌های جالب و فراوانی برای گردشگری دارد. شما چه ساکن این محله باشید یا نباشید؛ احتمال زیاد نام خیابان مولوی به گوش‌تان خورده است؛ خیابان و محله‌ای که بر طبق کشفیات باستان‌شناسی که اخیرا در آن صورت گرفته ۷ هزار سال قدمت تاریخی دارد.

خیابان مولوی یکی از برگه‌های شناسنامه تهران است. کافیست یک بار پای درددل یکی از کاسبان قدیمی این خیابان بنشینید و از گذشته‌های دور سوالی بپرسید؛ بدون شک گوش شما خاطرات فراوانی را خواهد شنید و مجذوب گذشته این محله خواهید شد. از دوران قاجار تا امروز این خیابان و محله مهم مورد توجه پادشاهان و بازرگانان بوده است. مولوی خیابان و محله‌ای عادی در تهران نیست و باید با دقت نظر زیادی به تاریخچه آن نگاه کنیم تا به اهمیت فراوانی که برای شهر تهران دارد پی ببریم. پیشنهاد می‌کنم با تهرانیکا در این مقاله همراه باشید تا گشت و گذاری در خیابان مولوی تهران داشته باشیم.

خیابان مولوی کجاست؟

خیابان مولوی در ضلع جنوبی بازار بزرگ تهران قرار دارد و از میدان قیام در شرق شروع شده و در میدان گمرک در غرب پایان می‌یابد. این خیابان از سمت میدان قیام یک طرفه است و قسمت جنوبی خیابان مختص اتوبوس بی‌آرتی است. این خیابان در مناطق ۱۱ و ۱۲، در محدوده طرح ترافیک قرار دارد. دسترسی به این خیابان از طریق وسایل حمل و نقل عمومی به راحتی امکان‌پذیر است؛ پس پیشنهاد می‌کنیم برای رفتن به این محله از مترو یا بی‌آرتی استفاده کنید.

تقاطع‌های خیابان مولوی

خیابان مولوی در طول حدود ۳.۷ کیلومتری خود با میادین و خیابان‌‌های زیادی تقاطع دارد که در این بخش آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

خیابان مولوی بورس چه کالاهایی است؟

خیابان مولوی از آغازش در میدان قیام تا پایانش در میدان گمرک بورس اجناس مختلفی است؛ از میدان قیام تا چهارراه مولوی بیشتر بورس لوازم بهداشتی و ظروف پلاستیکی؛ از چهارراه مولوی تا میدان محمدیه ابتدا بیشتر بورس سیگار و موادغذایی و سپس کارتن و موادغذایی؛ از میدان محمدیه تا خیابان تختی بورس مواد غذایی و از خیابان تختی تا میدان گمرک بورس موتور فروشی و لوازم یدکی و جانبی موتور. مقاله بازار مولوی

جاذبه‌های دیروز و امروز خیابان مولوی

خیابان مولوی دارای جاذبه‌های خاص و دیدنی برای گردشگران بومی و غیربومی است. در ادامه تعدادی از مکان‌های معروف خیابان مولوی که دیگر وجود ندارند بعلاوه برخی از اماکن و جاذبه‌های موجود را معرفی می‌کنیم.

کلیسای طاطاووس یا تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس

کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس از این جهت که نخستین کلیسای شهر تهران است از اهمیت زیادی برخوردار است. عمارت این کلیسا در دوران زندیه بنا شد. بر طبق کتیبه‌ای که بر دیوار کلیسا است تاریخ ساخت آن ۱۱۸۷ خورشیدی است و امروزه در خیابان مولوی، ابتدای بازار حضرتی در کوچه ارامنه قرار دارد.

ارمنیان در حدود سال ۱۱۲۹ خورشیدی و در زمان سلطنت نادرشاه افشار به تهران آمدند و در کنار دروازه شاه‌عبدالعظیم ساکن شدند. آنها احتمالا بر اثر فشارهای مذهبی نادرشاه به تهران کوچ کردند تا از بدرفتاری‌های نادرشاه در امان بمانند. اندک اندک ارمنیان بیشتری از تبریز، سلماس، جلفا و اصفهان و حتی ارامنه ترکیه و جمهوری آرتساخ به تهران مهاجرت کردند. در زمان کریم‌خان زند ارامنه تهران تصمیم گرفتند کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس را در محله‌ی ارامنه‌ی مولوی بنا کنند تا این کلیسا نخستین کلیسای شهر تهران شود. حیاط کلیسا آرامگاه افراد مشهوری است که اسامی برخی از آنها را در اینجا ذکر می‌کنیم:

• چارلز آلیسون، وزیر مختار انگلستان در ایران
• ویلیام گِلن، کشیش و معلم الهیات اهل انگلستان و مترجم تورات و انجیل از زبان عبری به زبان فارسی
• چارلز اسکات،‌ عضو هیئت اعزامی انگلستان و فرزند والتر اسکات نویسنده و شاعر معروف سده هجده
• داوید مگردچیان داویدیانس، معروف به حکیم داودخان پزشک مخصوص فتحعلی‌شاه
• گریگوریان خان، شاهزاده اهل هندوستان
• هنری لیندس، افسر آموزش سربازان ایران
• ازاتی، ‌اهل اتریش مهندس نظام و معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون
• دیپلمات‌های روس مقتول در واقعه باغ ایلچی

در سال ۱۳۴۸ اتفاق جالبی در کلیسا افتاد. وقتی کارگران دیوارهای کلیسا را رنگ آمیزی می‌کردند بخشی از گچ‌کاری دیوارها فرو ریخت و نقاشی‌های دیگری که در زیر گچ بودند نمایان شدند. این نقاشی‌ها که عمدتا شامل گل و گیاه و پرندگان هستند به طرز زیبایی با رنگ و روغن تصویر شده‌اند.

خانه باغ ایلچی محل قتل سفیر روسیه در ایران

وقتی درباره خیابان مولوی سخن می‎گوییم نباید واقعه‌ای تاریخی را فراموش کنیم که در حوالی این خیابان اتفاق افتاد. ماجرای قتل الکساندر گریبایدوف، دیپلمات، نمایشنامه‌نویس روس که به دستور تزار روسیه با عنوان وزیر مختار به ایران آمد تا قرارداد ترکمانچای را بین ایران و روسیه تدوین کند. قرارداد یا عهدنامه ترکمانچای در ۲۰ بهمن ۱۲۰۶ خورشیدی بین عباس میرزا ولیعهد، نماینده ایران و گریبایدوف نماینده روسیه امضا شد و باعث جدایی بخش‌های وسیعی از خاک ایران و ضمیمه شدن آن به خاک روسیه شد.

ماجرای قتل وزیر مختار روسیه از آنجا شروع شد که پس از امضای قرارداد ترکمنچای، برای مدتی در ایران ماند تا از انجام مفاد قرارداد در ایران اطمینان پیدا کند. هنگامی که او به تهران آمد متوجه شد تعدادی از زنان گرجی در منازل رجال ایرانی سکونت دارند. او بر طبق مفاد ماده سیزده عهدنامه ترکمانچای زنان گرجی را اسیر ایرانیان دانست و از دولت وقت ایران خواست تا هرچه زودتر شرایط بازگشت زنان گرجی به روسیه را فراهم کند.

فتحعلی‌شاه قاجار به گریبایدوف نامه داد که این زنان مسلمان هستند؛ ازدواج کرده و از شوهرانشان صاحب فرزند شده‌اند و استرداد آنها به خاک روسیه غیر ممکن است. اما گریبایدوف گوش شنوایی به حرف شاه نشان نداد و بیشتر بر خواسته خود پافشاری کرد. اما اصرار فایده‌ای نکرد و باعث خشم مردم تهران و شخصیت‌های مذهبی همچون میزرامسیح، مجتهد مشهور تهران شد. مردم خشمگین تهران به فرمان میرزامسیح تهرانی در برابر سفارت روسیه در باغ ایلچی تجمع کردند و سرانجام به سفارت هجوم آوردند و گریبایدوف را به همراه ۱۱ تن از همراهان او کشتند.

بر پایه‌ی تحقیق و پژوهش‌های عبدالله انوار، تهران‌شناس، خانه‌ای که گریبایدوف و دیگر اعضای سفارت روسیه در آن مقتول شدند در ضلع جنوبی کوچه باغ ایلچی که در نزدیکی خیابان مولوی کنونی قرار داشت واقع شده است. خانه‌ای که امروز هم وجود دارد اما متروک است.

بازار حضرتی

بازار حضرتی یکی از بازارهای مهم و قدیمی بازار بزرگ تهران است که در خیابان مولوی قرار دارد. ورودی این بازار در خیابان مولوی در زمان شاه‌تهماسب صفوی محل دروازه‌ شاه‌عبدالعظیم بوده است. در دی ماه سال ۱۳۹۷ بر طبق کشفیات باستان‌شناسی که در یکی از مغازه‌های این بازار انجام شده آثاری به دست آمده که مربوط به دوران تیموری است.

کاروانسرای خانات

بزرگترین کاروانسرای درون شهری در تهران، کاروانسرای خانات است که در چهارراه مولوی، خیابان صاحب‌جمع و میدان امین‌السلطان قرار دارد. کاروانسرا ۱۰٬۵۰۰ متر بنا دارد و از ۴ بازار تشکیل شده‌است. آجرکاری معماری آن را شکل داده و شامل دو بخش حیاط و راهروی ورودی است. امروز کاروانسرای خانات به بورس فروش آجیل و خشکبار تبدیل شده‌است. ساخت این کاروانسرای بزرگ در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار انجام شده.

آرامگاه سر قبر آقا

یکی از مشهورترین اماکن مولوی، بقعه سر قبر آقا در ضلع جنوبی چهار راه مولوی در خیابان صاحب جمع است که در وسط باغ قدیمی نسبتا بزرگی قرار دارد. اینجا مدفن سیدابوالقاسم و پسرش زین‌العابدین امام جمعه‌های تهران و خانواده آن‌ها است. مشاهیری همچون سعید نفسی و پدرش ناظم‌الطبا، پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه در این آرامگاه به خاک سپرده شده‌اند. سید ابوالقاسم روحانی مشهور تهرانی در دوره محمدشاه و اوایل دوران ناصرالدین‌شاه است.

باغ عمارت معیرالممالک

باغ معیرالممالک یکی از شناسه‌های مهم خیابان مولوی در ادوار گذشته است. باغی که امروز هیچ اثر از آن باقی نمانده اما زمانی سرسبزی و شکوه‌ آن زبانزد خاص و عام بوده است. این باغ متعلق به خانواده معیرالممالک از سرشناس‌ترین خانواده‌های دوران قاجاریه است.

باغی که از شمال به بازارچه قوام و بازارچه معیر و از جنوب به خیابان مولوی وصل می‌شد. باغی که به مرور زمان توسط وارثان آن تفکیک و فروخته شد تا در دهه ۵۰ خورشیدی آخرین ساختمان آن نیز تخریب گردد.

میدان تره‌بار امین‌السلطان

میدان میوه و تره‌بار امین‌السطان از قدیمی‌ترین میادین شهر تهران است که قدمت ساخت آن به دوران قاجاریه بازمی‌گردد. این میدان در گذشته سردرباشکوهی داشت که امروز از میان رفته و از اثری کمی از آن باقی مانده‌است.

میدان امین‌السطان تا مدت‌های زیادی بازار میوه و سبزیجات تهران بود و تا مدتها مردم علاوه بر تهیه میوه و سبزی و خواربار، زغال و هیزم خود را نیز از این میدان تهیه می‌کردند. مقاله میدان امین‌السلطان

موقوفات معیرالممالک

دوست‌علی‌خان معیرالممالک ملقب به نظام‌لدوله خزانه دار ناصرالدین‌شاه و یکی از متمول‌ترین سیاستمداران ایران در عهد قاجاریه است. او در تهران موقوفات بسیاری دارد. مسجد، مدرسه و آب انبار معیر از مهمترین موقوفات او هستند که در میدان محمدیه قرار دارند.

تاریخچه خیابان مولوی

 اگر ساکن تهران باشید؛ بدون شک نام خیابان مولوی برای شما نامی آشنا خواهد بود. خیابانی از دسته ‌خیابان‌های قدیمی تهران که یکی از بازارهای بزرگ تهران در قلب آن قرار دارد. بر طبق کشفیات باستان‌شناسی که در خیابان مولوی صورت گرفته، قدمت سکونت در این منطقه به هفت هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ اما با این حال برای درک بهتر تاریخچه خیابان مولوی باید به دوران قاجاریه بازگردیم.

بر طبق اسناد و نقشه‌های تاریخی به جامانده از دوران قاجاریه خیابان مولوی (اسمال بزاز-جلو قبرستان سابق) در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار تشکیل شده‌است. خیابان مولوی قبل از توسعه شهر تهران توسط ناصرالدین‌شاه وجود خارجی نداشت؛ این منطقه مرز جنوبی تهران را پیش از توسعه شهر تشکیل می‌داد و برج و باروهای شاه‌تهماسبی بر روی آن قرار گرفته بود. با افزایش جمعیت تهران ناصرالدین‌شاه تصمیم گرفت تا با تخریب حصار شاه‌تهماسب صفوی وسعت شهر تهران را زیاد کند. به فرمان او باروهای قدیمی تهران تخریب و به جای آنها دروازه‌های جدیدی ساخته شد که تعداد آنها به عدد دوازده می‌رسید. به این ترتیب خندق جنوبی‌ترین قسمت تهران از خیابان مولوی به خیابان شوش فعلی رسید.

این خیابان یکی از تاریخی‌ترین خیابان‌های تهران است که اماکن مهمی در آن قرار دارد. کوچه باغ ایلچی یا کوچه ارامنه، بازار حضرتی، میدان و بازار امین السلطان و بقعه‌ سرقبر آقا از مهم‌ترین بخش‌های تاریخی خیابان مولوی هستند. وجود این باغ تاریخچه مولوی را از اهمیت زیادی برخوردار کرده است.

کشف اسکلت زنی با هفت هزار سال قدمت در بازار مولوی

کشف اسکلت ۷ هزار ساله از داستان‌های جذاب خیابان مولوی است. ماجرا از این قرار است که در زمستان سال ۱۳۹۳ در حفاری‌های شرکت آب و فاضلاب در خیابان مولوی (محدوده میدان محمدیه) یکی از دانشجویان باستان‌شناسی که به صورت اتفاقی از محل حفاری عبور می‌کرد متوجه سفال‌های شکسته‌ای شد که ظاهرشان نشان می‌داد از قدمت زیادی برخوردارند. با تحقیق بر روی سفال‌ها مشخص شد که قدمت سفال‌های شکسته به دوران کهن می‌رسد. بلافاصله تحقیقات و حفاری‌ها در محله مولوی آغاز شد و خیلی زود در این حفاری‌ها این اسکلت کهن به دست آمد. کشف این اسکلت باستانی باعث شد تا تاریخ تهران خیلی پیش‌تر از حفاری‌های تپه قیطریه که حدود ۳ هزار سال قدمت دارد به عقب بازگردد.

در فروردین ماه سال ۱۳۹۴ نیز اسکلت زن دیگری از این منطقه به دست آمد که تاکیدی بر روی شواهد قبلی کاوش‌های باستان شناسی بود. در همان روزها قرار براین بود که محل حفاری‌های باستان شناسی تبدیل به سایت موزه شهری شود اما تاکنون نه تنها به وعده‌ها عملی نشده که محل کشف اسکلت ۷ هزار ساله با آسفالت پوشانده شده و این روزها از آن به عنوان پارکینگ موتور استفاده می‌شود.

کلام آخر

خیابان مولوی، خیابانی با قدمت هفت هزار ساله و ساکنین قدیمی با خاطرات فراوانی از دوران قاجار تا به امروز است. کافیست تا ساعاتی را در این محله قدیمی بگذرانید تا ردپای تاریخ را در کوچه پس کوچه‌های قدیمی این محله به وضوح مشاهده کنید. شاه قاجار آن را تاسیس کرد و زمان پهلوی دوم نام امروزی آن را تعیین کردند. خیابان مولوی، بورس اصناف پارچه و پرده‌فروش است و خریداران پرده و پارچه با هر سلیقه‌ای را راضی خواهد کرد.

آلبوم تصاویر