عمارت مسعودیه

از آن‌جایی که تهران به عنوان پایتخت شناخته شده‌است؛ اماکن دیدنی بسیاری را در خود جای داده که یکی از این اماکن عمارت مسعودیه ‌است. این عمارت یک ساختمان زیبای تاریخی است که از دوران قاجار به جای مانده که از جاذبه‌های گردشگری تهران محسوب می‌شود. این عمارت دیدنی یکی از اولین کتابخانه و موزه‌ ایران به شمار می‌رود؛ عمارت مسعودیه  دارای معماری ایرانی و اروپایی است که می‌توان آنرا از زیبا‌ترین بناهای تهران قدیم دانست.

چرا باید به عمارت مسعودیه برویم؟

• عمارت مسعودیه از قدیمی‌ترین بناهایی است که در تهران وجود دارد.
• عمارت مسعودیه متعلق به مسعود میرزا ظل السلطان فرزند ناصرالدین‌شاه قاجار بود.
• بسیاری از وقایع تاریخی در زمان مشروطه در این عمارت اتفاق افتادند.
• معماری عمارت مسعودیه یکی از آثار هنری شهر تهران است.

بخش‌های اصلی عمارت مسعودیه

عمارت مسعودیه اولین موزه‌ ملی و کتابخانه‌ ایران بوده‌است. در ادامه با اصلی‌ترین بخش‌های این عمارت آشنا خواهید شد.

حوضخانه، سفره‌خانه، دیوان‌خانه، عمارت سید جوادی، حیاط سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالملکی، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوط، باغ دیوان‌خانه، عمارت سردر کالسکه‌رو و عمارت سردر پیاده‌رو از مهم‌ترین بخش‌های این بنا هستند که ساختمان سردر پیاده‌رو از قدیمی‌ترین بناهای این عمارت است که برگرفته از الگوی کلاسیک عمارت‌های ورودی دوران قاجار ‌است.

تاریخچه‌ عمارت مسعودیه

بعد از انتخاب تهران به عنوان پایتخت ایران توسط آقامحمدخان قاجار بنیان گذار سلسله قاجاریه به وسعت و زیبایی تهران توجه زیادی شد. از این دوران به بعد شاهان قاجاری سعی کردند تا خانه‌ها و بناهایی زیبا برای سکونت خود در این شهر بسازند. نخستین کسی که اقدام به ساخت باغی در تهران کرد فتحعلی‌شاه قاجار بود که باغ نگارستان را بیرون حصارهای شهر ساخت. او تصمیم داشت تا محل زندگی‌اش از کاخ گلستان را به باغ نگارستان منتقل کند. باغ نگارستان خارج از حصارهایی ساخته شد که در دوران شاه طهماسب صفوی در اطراف شهر برای محافظت از تهران کشیده شده بودند.

در بیرون باغ نگارستان باغ دیگری به نام باغ نظامیه احداث شد که در سال ۱۲۹۰ قمری توسط ظل السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین‌شاه خریداری شد؛ سپس او باغ مسعودیه و عمارتش را به باغ نظامیه افزود که معماری آن از باشکوه‌ترین عمارت‌ها در دل تهران است.

این عمارت در تمام طول این سال‌ها شاهد وقایع مختلفی بوده و از آسیب و گزند دور نمانده است. به عنوان مثال به علت اختلاف ظل‌السلطان با برادرش مظفرالدین شاه و فرزند او در جریان جنبش مشروطه و با توجه به نزدیکی این عمارت به میدان بهارستان که یکی از مکان‌های مشروطه‌خواهان و مخالفان محمدعلی‌شاه بود؛ به شدت مورد آسیب قرار گرفت.

در سال ۱۲۸۷ شمسی در نزدیکی این عمارت بمبی در زیر کالسکه محمدعلی‌شاه منفجر شد که برای به توپ بستن مجلس بهانه‌ کافی را به دست شاه داد و این اتفاق موجب شد که محمدعلی‌شاه به لیاخوف روسی دستور دهد مجلس را به توپ ببندند و بعد از واقعه بهارستان، خانه ظهیرالدوله به همراه عمارت مسعودیه و سایر مشروطه‌خواهان نیز به توپ بسته شد.

ظل‌السلطان در سال ۱۳۲۷ قمری وکالت خانه‌اش یعنی عمارت مسعودیه را به پسرش داد که هرگاه تمایل داشت به هرکسی که صلاح دانست بفروشد که در ادامه‌ این ماجرا همدم‌السلطنه، همسر جلال‌الدوله، دختر میرزا یوسف مستوفی‌الممالک صدراعظم، این عمارت را در سال ۱۳۲۸ به قیمت ۵۰٬۰۰۰ تومان خرید که در این اتفاق وکیل همدم‌السلطنه، مستوفی الممالک بود. همچنین رضا خان سردار سپه رئیس‌الوزرا و فرمانده کل قوا تمام واحدهای این عمارت را خرید و در سال ۱۳۴۳ قمری، به اوقاف، صنایع مستظرفه و وزارت فرهنگ هدیه داد.

عمارت مسعودیه به علاوه‌ی باغ لاله‌زار، باغ سردار ایروانی و باغ نگارستان از اماکنی هستند که در این محدوده ساخته شده‌اند. این عمارت به دستور ناصرالدین‌شاه و پسرش مسعود‌میرزا ملقب به ظل‌السلطان احداث شد که این بنا نام خود را از مسعود‌میرزا دارد. ظل‌السلطان شاهزاده‌ای جاه‌طلب بود که به بناهای فرنگی و عمارت‌های زیبا علاقه بسیاری داشت.

مسعود میرزا ظل السلطان، شاهزاده بی رحم قاجار

سلطان مسعود میرزا مشهور به ظل السلطان بزرگترین فرزند ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه سلسه قاجاریه در ۱۵ دی ۱۲۲۸ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد. به این دلیل اینکه مادرش تبار قجری نداشت نتوانست به سلطنت برسد. مادرش عفت‌السلطنه از زنان صیغه شاه بود که دختر پیشخدمت بهمن میرزا برادر محمدشاه، بود. ظل‌السلطان در جوانی حاکم مازندران و بعدها برای حدودا سی و چهار سال حاکم اصفهان شد.

او در طول سال‌های بعد موفق شد با افزایش قدرت خود حکومت شهرهای یزد، کردستان، لرستان و فارس تصاحب کند هر چند که بعد‌ها به دلیل علاقه ظل السلطان به نیروی نظامی شخصی و ارتش وتشکیل نیروهایی تعلیم دیده باعث هراس ناصرالدین‌شاه شد و او شبانه فرمان عزل ظل‌السلطان از حاکمیت تمامی شهرها به جز اصفهان را داد.

ظل السلطان نویسنده تاریخ مسعودی است. او در ۱۲ تیرماه سال ۱۲۹۷ خورشیدی در باغ نو اصفهان درگذشت و در مشهد به خاک سپرده شد.

ظل‌السلطان حاکمی بی رحم بود که بی‌رحمی‌ او تنها شامل حال انسان‌ها نمی‌شد. مورخین نوشته‌اند که او به دلیل شکار بی‌رویه حیوانات عامل انقراض چند گونه حیوان نادر در ایران شد؛ مثلا او با کشتن حدودا سی و پنج قلاده (به روایاتی دیگر یکصد قلاده) باعث انقراض ببر مازندران در ایران شد و یا زمانی که برای سرکوب دزدان و راهزنان به میانکاله قشون‌کشی کرده بود دست به شکار حیواناتی نظیر پلنگ، قرقاول، گوزن بزرگ و کوچک، مارال و شوکا زد. یکی از دلایل انقراض این حیوانات را علاقه ظل السلطان به شکارو شکار بی رویه او می‌دانند.

 همچنین ظل السلطان فرمان به تخریب بناهای تاریخی شهر اصفهان، متعلق به دوره صفویه را داد که از میان آنها می‌توان به کاخ هفت‌دست، کوشک، آیینه‌خانه و عمارت نمکدان اشاره کرد. او عامل سرکوب بختیاری‌ها بود زیرا شایع شده بود که آنها قصد دارند سلطنت را تصاحب کنند. ظل السلطان برای رفع چنین اتهامی حاضر به قتل عام بختیاری‌ها شد.

معماری عمارت مسعودیه

این عمارت جز چشم‌نواز‌ترین بناهای تاریخی تهران محسوب می‌شود و ویژگی‌های فوق‌العاده‌ای که از یک عمارت ایرانی انتظار دارید را برخوردار ‌است. مساحت عمارت حدودا ۴۰۰۰ متر مربع است و شامل بیرونی یا دیوان‌خانه، اندرونی و قسمت‌های دیگر می‌شود که بخش اندرونی آن از بین رفته است. معمار عمارت مسعودیه استاد شعبان معمار‌باشی و همچنین ناظر آن میرزارضا قلی‌خانی ملقب به سراج‌الملک بود. نقشه‌ زمین این عمارت به شکل ذوزنقه ‌است که ۱۵۶۰۰ متر مربع مساحت دارد و زمین آن در جهت شمال‌شرقی جنوب‌غربی قرار گرفته است. ضلع غربی این عمارت ۵/۱۳۸ متر، ضلع شرقی ۵/۱۸۸ متر و ضلع جنوبی ۸۶ متر است.

هنر‌های بسیار زیادی در ساختمان این عمارت خودنمایی می‌کند. از این رشته‌های هنری می‌توان اثرهایش را بر در و دیوار این بنا مشاهده نمود که شامل گچبری، خطاطی، نقاشی‌های دیواری، کاشی‌کاری و دارای هفت کتیبه است. گفته می‌شود هفت کتیبه‌ تاریخی این عمارت عبارت است از دو کتیبه در عمارت مشیریه، دو کتیبه در عمارت دیوان‌خوانه، دو کتیبه در سر در اصلی و یک کتیبه در سردر کالسکه‌رو.

بازدید عمارت مسعودیه

ساعت بازدید از عمارت مسعودیه: ۹ صبح الی ۱۶ عصر.

ساعات فعالیت عمارت مسعودیه منظم نیست و منبع مشخصی برای اطلاع از زمان دقیق وجود ندارد؛ برای همین ممکن است در ساعات اعلامی فعالیت نکنند.

کلام آخر

در این مقاله با عمارت زیبای مسعودیه، با ارائه توضیحاتی درباره تاریخچه و معماری آن، آشنا شدیم. همچنین شاهزاده مسعود میرزا ظل‌السلطان صاحب اولیه این عمارت را معرفی کردیم. امیدواریم بازدید خاطره‌انگیزی از این عمارت زیبا داشته باشید.

آلبوم تصاویر

سوالات متداول