سرای امیرکبیر، یادگار امیرکبیر در قلب بازار تهران

بازار تهران در کنار تاریخچه بلند بالای خود وسعت زیادی دارد. این بازار که به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی بزرگ کشور فعالیت دارد از سراها و بازارهای کوچک و بزرگی تشکیل شده‌است. سرای امیرکبیر یکی از مراکز قدیمی بازار تهران است که به بورس فروش پارچه تهران مشهور است. در این مقاله به معرفی این سرای قدیمی می‌پردازیم؛ در ادامه با تهرانیکا همراه باشید.

سرای امیرکبیر بورس پارچه بازار

سرای امیر یا سرای امیرکبیر یا سرای اتابکیه را می‌توان یکی از سراهای اصلی فروش پارچه در بازار تهران محسوب کرد. هر نوع پارچه ایرانی و خارجی را در تنوع زیاد طرح و قیمت می‌توانید در سرای امیر پیدا کنید. قیمت‌ها در این سرا بسیار مناسب است. کالاها و انواع پارچه از سرای امیر به تمام نقاط ایران ارسال می‌شود.

سرای امیر سه دالان ورودی و سه حیاط دارد. دالان اول از بازار امیر؛ دالان غربی از بازار کفاش‌ها و دالان شمالی از بازار خیاط‌ها روبروی آرامگاه امامزاده زید^(ع). همچنین در وسط حیاط سوم بازارچه امیرکبیر قرار دارد.‌

تاریخچه و معماری سرای امیرکبیر

سرای امیرکبیر بازار تهران که با نام­ سرای امیر نیز شناخته می­شود؛ حدود ۱۷۵ سال قدمت دارد. علت نام‌گذاری سرای امیر ساخته شدن به دستور امیرکبیر است. همچنین با توجه به اینکه در زمان ساخت این سرا عنوان «جناب اتابک اعظم» برای امیرکبیر به کار می­‌رفت؛ این سرا با نام سرای اتابکیه و کاروانسرای اتابکیه نیز شناخته می­شد.

امیرکبیر از ۲۸ مهرماه سال ۱۲۲۷ خورشیدی تا ۲۲ آبان‌ماه سال ۱۲۳۰ مسئولیت صدارت حکومت قاجار را به عهده داشت. سرای امیر در میانه سال‌­های مسئولیت امیرکبیر یعنی در اردیبهشت ماه سال ۱۲۲۹ خورشیدی به دستور وی ساخته شد. به همین دلیل به محض ورود به سرای امیر مجسمه امیرکبیر به عنوان نماد این سرا به چشم می‌­خورد.

ساخت این بنا بر معماری ایرانی تاثیر بسزایی داشت. به طوری که سرای امیر باعث شد تا فرم حجره­‌های بازار تهران برای همیشه تغییر کند و به شکلی مدرن‌­تر تبدیل شود. همچنین با ساخت این سرا سنگ بنای ساخت سراها و تیمچه­‌های متعدد دیگری نیز گذاشته شد. این بنا نه تنها معماری تجاری را متحول کرد بلکه اقتصاد تهران قدیم را نیز زیر و رو کرد.

سرای امیر در زمان خودش طالبان بسیاری داشته‌است. طبق اسناد تاریخی کاسبان بسیاری خواهان گرفتن حجره در این سرا بودند و دلیل آن موقعیت قرارگیری و داشتن ورودی و دسترسی به سه راسته اصلی بازار تهران بوده‌است. این موقعیت قرارگیری برای هر کسب و کاری مزیت محسوب می­‌شود. همین امر باعث شد تا هر کاسبی وسوسه شود در یکی از حجره­‌های سرای امیرکبیر کاسبی راه بیاندازد.

به طور کلی دوره صدارت امیرکبیر دوران توسعه اقتصادی بود و ساخت سرای امیر نیز اقدامی در همین جهت بود. اما متاسفانه این دوران دیری نپایید و پس از آنکه ناصرالدین‌شاه دستور قتل امیرکبیر را صادر کرد میرزا آقاخان نوری صدراعظم دربار شد. در این زمان بود که عنوان سرای امیرکبیر با نام سرای امیر جایگزین شد تا نام و اقدامات در خور توجه امیرکبیر از یادها پاک شود. اما این اتفاق هرگز رخ نداد.

با اینکه پس از امیرکبیر حاج‌علی‌خان حاجب‌الدوله (اعتماد السلطنه) تیمچه حاجب‌الدوله را، و میرزا علی‌اصغرخان اتابک (امین‌ السلطان) تیمچه صدراعظم را ساختند؛ اما هیچکدام باعث نشد تا سرای امیر به فراموشی سپرده شود. بلکه تنها باعث شد تا به گستردگی بازار تهران افزوده شود.

امیرکبیر خواهان این بود که سرای امیرکبیر تنها به فروش کالاهای داخلی اختصاص داشته باشد. به خواست وی این سرا به فروش انواع پارچه اختصاص داده شد. جالب است بدانید که در آن دوران بیشترین پارچه ای که در این مکان به فروش می‌رسید پارچه فاستونی بود. پارچه فاستونی از معروف­ترین پارچه­‌های تولید ایران محسوب می‌­شود که در دوران خودش طرافداران بسیاری داشت.

پس از استقرار پارچه‌فروشان طولی نکشید که این سرا به نام بازار قُماش‌فروش­ها و بازار بزازها مشهور شد. قماش‌فروش و بزاز به اصناف پارچه فروش گفته می­‌شود و از آن جایی که سرای امیرکبیر قطب پارچه پایتخت محسوب می‌­شد این عناوین خیلی دور از ذهن به نظر نمی­‌رسند.

ده سال پس از کشته شدن امیرکبیر هاینریش کارل بروگش (خاورشناس آلمانی‌تبار) از سرای امیر بازدید کرد. وی در طول عمر خود دو بار به ایران سفر کرد و دو کتاب نیز در مورد ایران نوشته است. بروگش در نوشته‌­هایش سرای امیر را مجموعه بزرگ تجارتی تهران معرفی می­کند. او توضیح می­‌دهد که این سرا دارای صحنی است که اطراف آن حجره­‌های متعدد دو طبقه دیده می­‌شود. همچنین می­گوید حوضی در میانه صحن سرا قرار گرفته‌است و پنجره‌­های مشبک و درهای سرا همگی از چوب ساخته شده و با منبت تزئین شده‌اند.

در حال حاضر سرای امیر به همان شکلی که بروگش توصیف کرده باقی نمانده است. در سال ۱۳۶۹ خورشیدی سرای امیر آتش گرفت. بعد از آتش‌­سوزی سرای امیرکبیر مورد مرمت و مقاوم‌سازی قرار گرفت که طی آن تغییرات متعددی روی آن اعمال شد.

کلام آخر

سرای امیرکبیر یکی از تاریخی‌ترین و قدیمی‌ترین بخش‌های بازار بزرگ تهران است که حدود ۱۷۵ سال پیش به فرمان امیرکبیر ساخته شد. این سرا محل بازار پارچه‌فروشان است که برای خرید پارچه باقیمت مناسب می‌توانید به آن مراجعه کنید.

آلبوم تصاویر