بازار تهران در کنار تاریخچه بلند بالای خود وسعت زیادی دارد. این بازار که به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی بزرگ کشور فعالیت دارد از سراها و بازارهای کوچک و بزرگی تشکیل شده‌است. سرای امیرکبیر یکی از مراکز مهم بازار تهران است که به بورس فروش پارچه تهران مشهور است. امروز می‌خواهیم سری به سرای امیر بزنیم تا بیشتر با آن آشنا شویم. با تهرانیکا همراه باشید.
سرای امیرکبیر کجاست؟
سرای امیرکبیر در دل بازار تهران و در آدرس سبزه میدان، بازار کفاش‌ها قرار دارد.
دسترسی به سرای امیرکبیر با مترو
ایستگاه خیام خط یک مترو، ۵ دقیقه پیادهروی با سرای امیرکبیر فاصله دارد.
چرا باید به سرای امیرکبیر برویم؟ سرای امیرکبیر در یک نگاه
- سرای امیرکبیر با قدمتی ۱۷۵ ساله یکی از بخش‌های قدیمی بازار تهران است.
- سرای امیرکبیر مرکز تخصصی فروش انواع پارچه به صورت کلی و جزئی است.
سرای امیرکبیر بورس پارچه بازار
سرای امیرکبیر یا کاروانسرای اتابکیه ۶۸۷ حجره به هم پیوسته در دو طبقه مجزا دارد که مختص صنف پارچه‌فروش است. بنابراین برای خرید پارچه از بازار تهران باید به سرای امیر واقع در خیابان خیام سر زد. در این سرا انواع پارچه با قیمت مناسب عرضه میشود. پارچه‌های این سرا به صورت تک برای خریدارانی که پارچه را برای خود می‌خواهند و به صورت عمده برای مغازه‌دارانی که از سرتاسر کشور به این سرا سر می‌زنند تا اجناس خود را مستقیما و بدون واسطه تحویل بگیرند فروخته میشود.
تاریخچه و معماری سرای امیرکبیر
سرای امیرکبیر بازار تهران که با نام سرای امیر نیز شناخته میشود؛ حدود ۱۷۵ سال قدمت دارد. علت نام‌گذاری سرای امیر ساخته شدن به دستور امیرکبیر است. همچنین با توجه به اینکه در زمان ساخت این سرا عنوان «جناب اتابک اعظم» برای امیرکبیر به کار می‌رفت؛ این سرا با نام سرای اتابکیه و کاروانسرای اتابکیه نیز شناخته میشد.
امیرکبیر از ۲۸ مهرماه سال ۱۲۲۷ خورشیدی تا ۲۲ آبان‌ماه سال ۱۲۳۰ مسئولیت صادرات ایران را به عهده داشت. سرای امیر در میانه سال‌های مسئولیت امیرکبیر یعنی در اردیبهشت ماه سال ۱۲۲۹ خورشیدی به دستور وی ساخته شد. به همین دلیل به محض ورود به سرای امیر مجسمه امیرکبیر به عنوان نماد این سرا به چشم می‌خورد.
ساخت این بنا بر معماری ایرانی تاثیر بسزایی داشت. به طوری که سرای امیر باعث شد تا فرم حجره‌های بازار تهران برای همیشه تغییر کند و به شکلی مدرن‌تر تبدیل شود. همچنین با ساخت این سرا سنگ بنای ساخت سراها و تیمچه‌های متعدد دیگری نیز گذاشته شد. این بنا نه تنها معماری تجاری را متحول کرد بلکه اقتصاد تهران قدیم را نیز زیر و رو کرد.
سرای امیر در زمان خودش طالبان بسیاری داشته‌است. طبق اسناد تاریخی کاسبان بسیاری خواهان گرفتن حجره در این سرا بودند و دلیل آن موقعیت قرارگیری بسیار خاص این سرا است. سرای امیر از طریق سه دالان به بازار خیاطها، بازار کفاش‌ها و امامزاده زید متصل میشود. این موقعیت قرارگیری برای هر کسب و کاری مزیت محسوب میشود. همین امر باعث شد تا هر کاسبی وسوسه شود در یکی از حجره‌های سرای امیرکبیر کاسبی راه بیاندازد.
به طور کلی دوره صدارت امیرکبیر دوران توسعه اقتصادی بود و ساخت سرای امیر نیز اقدامی در همین جهت بود. اما متاسفانه این دوران دیری نپایید و پس از آنکه ناصرالدین‌شاه دستور قتل امیرکبیر را صادر کرد میرزا آقاخان نوری صدراعظم دربار شد. در این زمان بود که عنوان سرای امیرکبیر با نام سرای امیر جایگزین شد تا نام و اقدامات در خور توجه امیرکبیر از یادها پاک شود. اما این اتفاق هرگز رخ نداد.
با اینکه پس از امیرکبیر حاج‌علی‌خان حاجب‌الدوله (اعتماد السلطنه) تیمچه حاجب‌الدوله را، و میرزا علی‌اصغرخان اتابک (امین السلطان) تیمچه صدراعظم را ساختند؛ اما هیچکدام باعث نشد تا سرای امیر به فراموشی سپرده شود. بلکه تنها باعث شد تا به گستردگی بازار تهران افزوده شود.
امیرکبیر خواهان این بود که سرای امیرکبیر تنها به فروش کالاهای داخلی اختصاص داشته باشد. به خواست وی این سرا به فروش انواع پارچه اختصاص داده شد. جالب است بدانید که در آن دوران بیشترین پارچه ای که در این مکان به فروش می‌رسید پارچه فاستونی بود. پارچه فاستونی از معروفترین پارچه‌های تولید ایران محسوب میشود که در دوران خودش طرافداران بسیاری داشت.
پس از استقرار پارچه‌فروشان طولی نکشید که این سرا به نام بازار قُماش‌فروشها و بازار بزازها مشهور شد. قماش‌فروش و بزاز به اصناف پارچه فروش گفته میشود و از آن جایی که سرای امیرکبیر قطب پارچه پایتخت محسوب میشد این عناوین خیلی دور از ذهن به نظر نمی‌رسند.
ده سال پس از کشته شدن امیرکبیر هاینریش کارل بروگش (خاورشناس آلمانی‌تبار) از سرای امیر بازدید کرد. وی در طول عمر خود دو بار به ایران سفر کرد و دو کتاب نیز در مورد ایران نوشته است. بروگش در نوشته‌هایش سرای امیر را مجموعه بزرگ تجارتی تهران معرفی میکند. او توضیح می‌دهد که این سرا دارای صحنی است که اطراف آن حجره‌های متعدد دو طبقه دیده میشود. همچنین میگوید حوضی در میانه صحن سرا قرار گرفته‌است و پنجره‌های مشبک و درهای سرا همگی از چوب ساخته شده و با منبت تزئین شده‌اند.
در حال حاضر سرای امیر به همان شکلی که بروگش توصیف کرده باقی نمانده است. در سال ۱۳۶۹ خورشیدی سرای امیر آتش گرفت. بعد از آتش‌سوزی سرای امیرکبیر مورد مرمت و مقاوم‌سازی قرار گرفت که طی آن تغییرات متعددی روی آن اعمال شد.
کلام آخر
سرای امیرکبیر یکی از تاریخی‌ترین و قدیمی‌ترین بخش‌های بازار بزرگ تهران است که حدود ۱۷۵ سال پیش به فرمان امیرکبیر ساخته شد. این سرا محل بازار پارچه‌فروشان است که برای خرید پارچه باقیمت مناسب می‌توانید به آن مراجعه کنید.