بازارچه نایب السلطنه

بازارچه نایب السلطنه یکی از بازارچه‌های قدیمی تهران است که دیرینگی آن به دوران قاجاریه بازمی‌گردد. ساخت این بازارچه را به کامران میرزا نایب‌السطنه، فرزند ناصرالدین‌شاه قاجار نسبت می‌دهند. از جمله مشهورترین اماکن بازارچه نایب السطنه می‌توان به حمام قبله و بستنی اکبرمشتی اشاره کرد. در ادامه با ما باشید تا با این بازارچه قدیمی بیشتر آشنا شوید.

معرفی بازارچه نایب السلطنه

نام دیگر بازارچه نایب السلطنه، بازار آل آقا است. این بازارچه با حدود ۷۰۰ متر طول در مجاورت خیابان ۱۵ خرداد در محله آب‌منگل سیروس (چاله میدان) قرار دارد. دروازه دولابِ حصار تهماسبی در ابتدای این بازارچه در خیابان ری امروزی قرار داشته‌‌است. با توجه به نام نایب‌السلطنه گمان می­‌رود که کامران‌میرزا فرزند و نایب‌السلطنه ناصرالدین‌شاه قاجار این بازارچه را تاسیس کرده باشد.

بازارچه نایب السلطنه محل خرید و فروش کالای خاصی نیست و در گذشته نیز نبوده است. در این بازار انواع مشاغل اعم از پارچه فروشی، آرایشگاه مردانه، فروشگاه لباس و… مشغول فعالیت هستند. این بازارچه تمامی ویژگی‌های یک بازارچه عهد قجری را دارد؛ طاق‌های ضربی از جنس چوب نخل که در چهار سوی بازارچه دیده می‌شوند. سرتاسر این بازارچه در گذشته با تیرچه‌های چوبی و ورق‌های آهنی مسقف بود و چند مغازه، خانه قدیمی اماکن بازارچه نایب السلطنه را تشکیل می‌دادند.

این بازارچه قدیمی و خاطره‌انگیز چند مکان مهم دارد که در ادامه مقاله به معرفی آنها می‌پردازیم.

حمام قبله

در بازارچه نایب السلطنه کوچه ای به نام حمام قبله وجود دارد. نام این کوچه از روی گرمابه قدیمی داخل کوچه گذاشته شده است که قدمت آن به دوران قاجار برمی­‌گردد. گرمابه قبله با نام­‌های حمام قبله و موزه حمام قبله نیز شناخته می‌­شود. همچنین عده‌ای به اشتباه این گرمابه را با نام گرمابه خانم می‌­شناسند.

خانم نام خواهر شاه‌تهماسب صفوی بود که در زمان حکومت صفویان برای عمران و آبادانی شهر تهران اقدامات قابل تحسینی انجام داد. وی گرمابه و تکیه‌ای در تهران تاسیس کرد که در بین عوام با نام خودش یعنی خانم شناخته شد. به دستور خانم در نزدیکی این دو بنا مدرسه‌ای نیز بنا شد. البته لازم به ذکر است که این مدرسه به شکل مدرسه‌­های امروزی، مدرن نبود. متاسفانه امروزه اثری از مدرسه خانم باقی نمانده است زیرا در زمان حمله محمود افغان به تهران تخریب شد. از طرف دیگر حمام قبله نمی‌­تواند همان حمام خانم باشد زیرا بر طبق اسناد تاریخی گرمابه خانم در قسمت دیگری از بازارچه نایب السلطنه واقع شده و بعدها تخریب شده است.

مهم‌­ترین سند برای نشان دادن اینکه حمام قبله همان حمام خانم دوران صفوی نیست معماری بنا است. معماری حمام قبله متعلق به دوران قاجار است در صورتی که اگر این گرمابه همان حمام خانم بود باید مولفه‌­های معماری صفوی در آن دیده می‌­شد.

البته لازم به ذکر است که تزئینات و معماری حمام قبله به شکل قبل نیست. این مکان بارها دچار نم‌زدگی شده و طی فرآیند مرمت، کاشی­‌های خزینه، کاشی­‌های ورودی، سنگ فرش پله‌­ها و سکوها از بین رفته‌اند. با این حال چیزی از اهمیت این بنا کم نشده است و به همین دلیل در سال ۱۳۸۲ خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت شد. کوچه حمام قبله بازارچه نایب السلطنه نباید با کوچه حمام قبله بازار آل یاسین اشتباه گرفته شود. زیرا در کوچه حمام قبله بازار آل یاسین حمامی وجود ندارد و تنها مسجدی به نام قبله در آن وجود دارد.

بستنی اکبر مشتی

بستنی اکبر مشتی از بستنی‌فروشی‌های قدیمی‌ و مشهور تهران است که در ابتدای دهه بیست شمسی در بازارچه نایب السطنه کار خود را آغاز کرد. اکبر ملایری ملقب به اکبر مشتی در دوران ناصرالدین‌شاه از ملایر به تهران مهاجرت کرد و با مشاغل گوناگونی که داشت روزگار خود را می‌گذارنید. در دوران مظفرالدین‌شاه از طریق کسانی که به دربار رفت و آمد می‌کردند او با خوراکی به نام بستنی آشنا شد و تلاش کرد تا طرز تهیه آن را بیاموزد.

سرانجام او در پایان دوران رضاشاه توانست مغازه‌ بستنی فروشی در بازارچه نایب السطنه در محله آب منگل تاسیس کند. برای مردم تهران که تا آن روزگار چندان با بستنی آشنایی نداشتند طعم و مزه این خوراکی جدید چنان مورد پسند قرار گرفت که از هر سوی تهران برای تهیه بستنی‌های اکبر مشتی روانه بازارچه نایب السطنه می‌شدند. این مغازه هم اکنون در این بازارچه دایر است. هنوز هم ساکنین تهران برای خوردن بستنی با طعم ویژه و لذیذ به این فروشگاه مراجعه می‌کنند.

سخن آخر

بازارچه نایب السلطنه از قدیمی‌ترین بازارهای تهران است که در جوار بازار بزرگ تهران در محله سیروس قرار دارد. تماشای این بازارچه شما را به سال‌های دور می‌برد؛ زمانی که هنوز خبری از پاساژها و مراکز تجاری بزرگ در تهران نبود. جدا از حال و هوای نوستالژیک بازارچه نایب السلطنه شما می‌توانید جربان زندگی روزمره را در بازارچه مشاهده کنید. بازاری که بیش از یک قرن سرپا ایستاده و نبض زندگی هنوز در آن می‌تپد.

آلبوم تصاویر

سوالات متداول