امامزاده صالح تجریش(ع)

امامزاده صالح تجریش^(ع) یکی از اماکن مذهبی‌‌تاریخی و از امامزاده‌های بسیار قدیمی پایتخت است که در میان ساکنان تهران شهرت و محبوبیت زیادی دارد. بر طبق زیارت‌نامه امامزاده صالح^(ع)، او فرزند امام موسی کاظم^(ع) و برادر امام رضا^(ع) است. روزانه افراد زیادی از نقاط مختلف پایتخت برای نیایش و زیارت راهی آستان امامزاده صالح^(ع) می‌شوند.

درگذشته زنان تهرانی از جمله بیشترین زائران امامزاده صالح^(ع) بودند؛ زیرا در باور آنان توسل به ایشان راهی برای بخت‌گشایی، فرزند‌آوری و رفع دیگر حاجات بوده‌است. قدیمی‌‌ها داستان‌های زیادی درباره حاجت‌روا شدن مردم در این امامزاده می‌گویند. برای آشنایی بیشتر با امامزاده تجریش در ادامه با تهرانیکا همراه باشید.

پارکینگ‌های نزدیک امامزاده صالح^(ع)

در نزدیکی امامزاده صالح چند پارکینگ قرار دارد؛ پارکینگ جنوب میدان تجریش در نزدیکی ورودی امامزاده قرار دارد؛ پارکینگ پاساژ ارگ و پارکینگ پاساژ تندیس کمتر از ۵ دقیقه پیاده‌روی با امامزاده فاصله دارند.

زمان بازدید از امامزاده صالح^(ع)

ساعت زیارت امامزاده در بهار و تابستان از اذان صبح تا ۱۲ شب است؛ در پاییز و زمستان بازدیدکنندگان می‌توانند از اذان صبح تا ۱۱ شب به زیارت امامزاده بروند. روزهای چهارشنبه به دلیل اعتقاد به تعلق این روز به موسی‌ابن جعفر^(ع)، زائران بسیاری برای زیارت به امامزاده صالح^(ع) می‌روند.  

امامزاده صالح^(ع) کیست؟

بر اساس کتاب‌های تاریخی، روایات و همینطور کتیبه‌هایی که در آستان امامزاده صالح^(ع) وجود دارد، صالح‌بن‌موسی‌کاظم^(ع)، فرزند امام موسی کاظم^(ع) و برادر امام رضا^(ع) است. در برخی روایات نیز از او به عنوان نواده امام موسی کاظم^(ع) یاد شده‌است.

درباره زمان حیات امامزاده صالح^(ع) چندین نقل قول‌ وجود دارد؛ برخی او را متولد قرن ۲ و ۳ قمری دانسته‌اند و برخی باور دارند که ایشان در قرن ۷ زندگی کرده‌است. بر اساس برخی روایات احتمالا ایشان پس از اطلاع از ولیعهدی امام رضا^(ع)، عراق را به مقصد ایران ترک کرده‌است. امامزاده صالح^(ع) در راه خراسان بود که در نزدیکی تهران شخصی ایشان را به شهادت می‌رساند. در این روایات، قاتل از کرج امامزاده را تعقیب کرده و در باغی به نام گلشن، کنار چشـمه آب و زیر چناری کهنسال (چنار امامزاده صالح) بـا ضربات بیـل ایشان را بـه شهـادت می‌رسانـد. زمان این واقعه، مقارن با خلافت مأمون عباسی ذکر شده است.

ایرانیان نیز پس از شناخت و به دلیل علاقه و احترامی که برای خاندان اهل بیت قائل بوده‌اند برای ایشان مقبره و زیارتگاهی باشکوه ساختند. جالب است بدانید که این امامزاده از شناخته شده‌ترین امامزاده‌ها در خارج از مرزهای کشورمان است. بسیاری از شیعیان سراسر دنیا از کشورهایی نظیر لبنان، عراق و پاکستان برای زیارت ایشان به تهران سفر می‌کنند.

محوطه زیارتی اصلی آستان امامزاده صالح^(ع)

محوطه زیارتی اصلی دارای آینه کاری‌های بسیار زیبایی است که حتما توجه شما جلب خواهد کرد. در محوطه اصلی که برای زیارت تعیین شده دو رواق برای زیارت خانم‌ها و دو رواق برای زیارت آقایان وجود دارد. درب‌هایی منبت‌کاری شده زیبایی در میان تمامی رواق‌ها وجود دارد که آثار هنرمندان معاصر کشور است.

محوطه آستان امامزاده درگذر زمان وسعت یافته و از ۶.۵ متر به ۵۰ متر افزایش یافته است. ضریح امامزاده صالح^(ع) نیز به‌صورت مشبک و از چوب و نقره ساخته شده. طراحی ضریح به‌حدی زیبا است که بسیاری از گردشگران برای دیدن آن به امامزاده مراجعه می‌کنند.

حیاط بزرگ آستان امامزاده صالح^(ع)

در طراحی آرامگاه امامزاده صالح^(ع) یک حیاط بزرگ در نظر گرفته شده است. این حیاط زیبایی و جلوه خاصی به فضا می‌دهد. دیدنی‌های متنوع و فراوانی درون این حیاط وجود دارد. ازجمله این دیدنی‌ها می‌توان به مقبره پنج شهید گمنام اشاره کرد. در صورت تمایل می‌توانید از مقبره این بزرگواران بازدید داشته باشید.‌ در صحن حرم کبوترهای فراوانی وجود دارند. این کبوترها به‌صورت آزادانه در محیط پرواز می‌کنند. بسیاری از زائران برای کبوتر‌ها گندم می‌آورند.

یکی از زیبایی‌های حیاط امامزاده، حوض بزرگی است که در میان آن بنا شده است. این حوض معماری و زیبایی خاصی دارد. در گذشته آب حوض از قنات تجریش تامین می‌شد که پس از خشک شدن این قنات، حوض بی‌آب مانده است. قسمت مخصوص برای وضو گرفتن و پاشویه در کنار این حوض بنا شده و زائران می‌توانند از این قسمت‌ها استفاده کنند. در کنار حوض شیرهای آب آشامیدنی نیز موجود است.‌

دلیل نذر نمک در امامزاده صالح^(ع)

پخش بسته‌های نمک از نذرهای خاص و جالب مردم در امامزاده صالح تجریش است. بنا به نقل قول‌های شفاهی و روایت‌هایی که در فرهنگ عامه مردم وجود دارد؛ دلیل نذر نمک در امامزاده صالح، سرما و یخبندان زیاد و دسترسی مشکل به امامزاده در زمستان بوده‌است؛ زائران در مسیر تردد به امامزاده نمک می‌پاشیدند تا مانع سرخوردن کسانی شوند که به زیارت امامزاده صالح^(ع) می‌رفتند. همچنین نذر شمع، نان و پنیر و سبزی و ‌نذر گندم برای کبوتران حرم از دیگر نذرهای رایج در امامزاده صالح^(ع) است.

تاریخچه و معماری بنای آرامگاه امامزاده صالح^(ع)

آرامگاه امامزاده صالح^(ع) دارای پیشینه کهنی است. بر طبق اسناد موجود و بر طبق وضعیت طاق‌نمای آرامگاه و سنگ‌فرش‌های قدیمی آن، به احتمال زیاد ساخت این بنا به دوره ایلخانی مربوط می‌شود.‌ بر طبق کتیبه‌ای که بر سردر ورودی آرامگاه نصب بوده و هنگام تعمیرات و تغییر ساختمان از میان رفته است، سال ساخت این بنای قدیمی به ۷۰۰ هجری قمری بازمی‌گردد. از پیشینه تاریخی بنای آرامگاه تا پیش از دوران قاجار اطلاع زیادی در دست نیست. اما بنا بر شواهد و تحقیقاتی که انجام گرفته، بنای اولیه‌ی آرامگاه متعلق به سده‌های ۷ و ۸ قمری است و در ابتدا به صورت چهارگوش ساخته شده بود.

 از زمان قاجاریه تا امروز  تغییرات زیادی در شکل و محیط پیرامونی آرامگاه صورت گرفته است. تا پیش از دوره قاجاریه، آرامگاه امامزاده صالح^(ع) بنای منفرد چهارگوشی در میان یک زمین وسیع بود که شامل چنار قدیمی و قناتی می‌شد که در مجاورت آن قرار داشتند.

«شجاع السلطنه» یکی از فرزندان فتحعلی‌شاه قاجار قطعه زمینی شامل حمام و مسجد وقف امامزاده صالح^(ع) می‌کند. از آن پس مقبره‌های خانوادگی، حسینه، تالارهای سوگواری، حمام و… در اطراف بنا احداث می‌شوند.

بر طبق اسناد تاریخی، «هلاکومیرزا» ملقب به «بهادرخان»، فرزند شجاع السلطنه، بنای قدیمی امامزاده را مرمت و بازسازی کرده است. از جمله اقداماتی که او برای بازسازی انجام داد می‌توانیم به کاشی‌کاری‌های گنبد، احداث ایوان شمالی و تعویض و جابه‌جایی درب امامزاده از ضلع جنوبی به ضلع غربی آن اشاره کنیم. همچنین هلاکومیرزا نقاشی‌هایی ظریف و مقرنس‌های زیبا برای تزیین در آرامگاه به کار برد و اقداماتی برای استحکام بنا انجام داد. او اقدامات خود را بر روی کتیبه‌های کاشی‌کاری شده‌ای که در مدخل ورودی امامزاده نصب شده، شرح داده است.

‌در دوره قاجار «میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک» یکی از وزرای عهد قاجار، ضریح مشبک نقره‌فام برای امامزاده ساخت که اکنون وجود ندارد. همچنین «دوست‌علی‌خان معیرالممالک» ساعتی را وقف امامزاده صالح^(ع) کرد که توسط استاد «قربان معمار» بر روی سازه چوبی در کنار گنبد نصب شد که اکنون این ساعت نیز دیگر وجود ندارد. با گذشت زمان و همزمان با توسعه آرامگاه امامزاده صالح^(ع)، بازاری در مجاورت آن شکل گرفت که امروزه به «بازار تجریش» مشهور است. حضور زائران تا به امروز باعث رونق بازار تجریش شده. بازار تجریش را می‌توان از جمله بازارهای زیارتی دانست که اغلب در اطراف زیارتگاه‌ها ساخته می‌شوند. مقاله بازار تجریش

در دوره پهلوی نیز تغییرات زیادی در شکل و ساختار آرامگاه بوجود آمد؛ احداث سرویس‌های بهداشتی، سالن اجتماعات برای مراسم سوگواری و سفره‌های نذری، افزودن ایوان شمالی به فضای داخلی حرم و ساخت ایوان جدید و مرمت کاشی‌کاری گنبد از مهم‌ترین تغییراتی است که در این زمان بوجود آمدند.

پس از انقلاب اسلامی نیز در آرامگاه و زمین‌های اطراف آن تغییرات گسترده‌ای ایجاد شد. سیل ویرانگری که در سال ۱۳۶۶ شمسی تجریش را درنوردید، آسیب‌های فراوانی به آرامگاه وارد کرد. پس از سیل تجریش و همزمان با افزایش جمعیت زائران، خانه‌ها و املاک واقع در ضلع غربی، شرقی و جنوبی امامزاده صالح^(ع) خریداری و تخریب شدند تا فضای حرم گسترش پیدا کند. در پی تخریب بخش غربی آرامگاه بسیاری از مقابر از بین رفتند؛ از جمله آرامگاه خانوادگی مشهور «پیرنیا» که از خانواده‌های سیاسی و فرهنگی سرشناس دوره قاجاریه بودند.

ساخت ایوان‌های غربی و جنوبی، هم سطح کردن صحن‌های مختلف امامزاده، گسترش شبستان جنوبی، ساخت کتابخانه و بهداری و همچنین قطع درخت چنار کهن سال امامزاده، ساخت گنبدی بتونی بر روی گنبد قدیمی و ساخت مناره‌های بلند در ضلع غربی از جمله‌ی اقداماتی است که پس از انقلاب در حرم امامزاده انجام گرفته است.

مشاهیر دفن شده در امامزاده صالح

در گذشته حرم امامزاده صالح^(ع) محل دفن اموات زیادی بود که بخشی از آن به دلیل پروژه توسعه حرم از میان رفته است. از جمله‌ی کسانی که در جوار امامزاده صالح^(ع) دفن شده‌بودند و امروز اثری از قبور آنها نیست، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد: صاحب خانم، دختر عباس‌میرزا؛ نصرالله پیرنیا (مشیرالدوله) و فرزندان او حسن و حسین پیرنیا که از مشهورترین رجال سیاسی و فرهنگی دوره قاجاریه بودند؛ محمدولی تنکابنی (سپهسالار اعظم)، از فاتحان تهران در عصر مشروطیت و احمد تدین، رئیس مجلس شورای ملی.

از کسانی که در صحن حرم امامزاده صالح به خاک سپرده شدند و اکنون نشانی از هر کدام در دست است می‌توانیم به افراد زیر اشاره کنیم:

• حسین قنبری قائم مشهور به پیر مهر و دکتر نباتی
• ساعدالدوله پسر محمدولی‌خان تنکابنی
• خسروخان (سردار) مشهدسری کرد تبار، تاجر و نایب الحکومه مشهدسر
• محمدتقی‌خان بیاتی سربندی دربند بزرگ خاندان طایفه بیاتی‌ها (خان دربند)
• سید محمد تدین
• میرزا ابوالقاسم آهی
• میرزا مجید خان آهی
• حاج صدرالسلطنه نوری تقی خواجه‌نوری (امیر نصرت) شهردار تهران
• حاجی محمدجواد گنجه‌ای
• طاهره صفارزاده
• مجید شهریاری، دانشمند هسته‌ای
• محسن فخری‌زاده دانشمند هسته‌ای
• یوسف وقار، شاعر دوران قاجار

سخن آخر

در این مقاله سعی کردیم شما را با امامزاده صالح تجریش آشنا کنیم. به غیر از زیارت بقعه امامزاده می‌توانید برای خرید به بازار تجریش مراجعه کنید. اطراف آرامگاه رستوران‌های زیادی وجود دارد که می‌توانید بعد از سپری کردن یک روز پرماجرا برای صرف شام یا ناهار به آنها مراجعه کنید. برای آشنایی با دیگر اماکن مذهبی شهر تهران صفحه اماکن مذهبی وب‌سایت تهرانیکا را ببینید.

آلبوم تصاویر