یکی از زیبایی‌های کشورمان ایران، زندگی آرام پیروان ادیان مختلف در کنار یکدیگر است. اگرچه اکثر ایرانیان مسلمان هستند؛ اما زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان از دیگر ادیان ایرانیان هستند که پیروانشان سال‌هاست در ایران در کنار هم زندگی می‌کنند. آتشکده آدریان تهران یکی از این اماکن مذهبی غیرمسلمانان در خیابان ادیان تهران است.
آتشکده آدریان کجاست؟
آتشکده آدریان در خیابان میرزا کوچک‌خان (انتهای خیابان سی تیر) قرار دارد؛ بعد از ورود به خیابان میرزا کوچک‌خان از خیابان جمهوری بعد از تقاطع حافظ، سمت چپ بعد از مدرسه فیروز بهرام ساختمانی آجری با درب چوبی زیبا و سردری تراشیده شده از سنگ دیده می‌شود. اینجا آتشکده آدریان است. عبادتگاه زرتشتیان در تهران، از اواخر دوره قاجار.
دسترسی آتشکده آدریان با مترو
ایستگاه سعدیِ خط ۱ مترو و ایستگاه فردوسیِ خط ۴ مترو هردو حدود ۱۵ دقیقه پیاده‌روی با آتشکده تهران فاصله دارند.
تاریخچه آتشکده آدریان
ساخت بنای این مکان مقدس را ارباب کیخسرو در اواخر دوره قاجاریه در سال ۱۲۹۳ خورشیدی آغاز کرد و در سال ۱۲۹۶ خورشیدی به کمک زرتشتیان ایران و هند به پایان رسانید.
ارباب کیخسرو در یادداشت‌های خود علت ساخت این معبد را نبود عبادتگاه برای حدود ۵۰۰ نفر بازرگان و کشاورز زرتشتی تهران ذکر کرده است. او برای ساخت نیایشگاه تهران از بهرامجی بیکاجی یکی از زرتشتیان بمبئی درخواست کمک کرد؛ بیکاجی نیز، هم برای ساخت آتشکده و هم نگهداری آن از زرتشنیان بمبئی کمک جمع‌آوری کرد.
ساخت آتشکده آدريان بر روی اراضی انجمن زرتشتيان تهران شروع و سنگ بنای آدريان بدست رضا قلی‌خان هدايت (نيرالملک) وزير معارف وقت گذارده شد؛ اما در طول ساخت به علت وجود اختلاف با زرتشتیان بمبئی و قطع شدن کمک‌های آن‌‌ها در کار وقفه افتاد و عمارت بی‌سقف و ناتمام ماند. سرانجام درخواست کمک از زرتشتیان داخل ایران شد و زرتشتيان تهران، يزد، كرمان، شيراز و كاشان کمک كرده ساخت بنای آدريان به پايان رسيد.
در مرکز این بنا آتشی هزاران ساله وجود دارد که از سال ۱۲۹۶ خورشیدی و برای نیایش زرتشتیان در این مکان قرار داده شده‌است.
«پس از پايان يافتن ساختمان آدريان موبد اردشير رستم رستمی، موبد بهرام رشيد شيد و موبد هرمزديار بهرام سروش، مامور شدند كه آذر بزرگ را از يزد به تهران بياورند.
مجمر آذر بوسيله يكی از موبدان كه دو نفر ديگر او را همراهی می‌كردند سوار بر قاطر ساعت ۹ بامداد از دروازه يزد به سوی تهران حركت داده شد.
چون نظر آن بوده است كه روز آذرِ آذرماه، آذر پاک به آدريان تهران برسد؛ بنابراين برنامه براين پايه انجام شده‌است و قافله پس از بيست و پنج روز به دروازه شاه عبدالعظيم تهران می‌رسد و با پيشواز سرنشين و هموندان وقت انجمن زرتشتيان تهران و گروهی از زرتشتيان روبرو می‌شوند. پس از انجام آيين‌های ديدار گروهی به تهران روانه می‌شوند و درست روز آذرِ آذرماه (روز نهم آذر) آتش را به آدريان تهران می‌رسانند.»*
سنگ‌‌نوشته‌های آتشکده تهران
در هر گوشه آتشکده تهران می‌توان کتیبه‌هایی را دید. در بسیاری از این کتیبه‌ها نام بانی ساخت آن قسمت از آتشکده ذکر شده است.
دربالای سردر ورودی آدریان سنگ‌نوشته‌ای است كه روی آن نوشته شده است «خشنوتره اهوره مزدا» به معنای خشنودی اهورامزدا.
درون تالار نيايشگاه سنگ‌نوشته‌ای است كه بر روی آن آمده «بياری اهورامزدا از دهش نیک انديشان پارسيان هندوستان پايه آدريان تهران استوار گرديد و از کمک نيکخواهان و زرتشتيان بفرخندگی انجام يافت. خرداد ماه باستانی ۱۲۸۶ بدرخواست انجمن زرتشتيان تهران و یاوری سيت بهرامجی بيكاجی و رهنمونی و دستياری اين بنده كيخسرو شاهرخ».
در ساختمان غربی تالار بزرگی برای مراسم دینی ساخته شد كه در سنگ‌نوشته آن می‌خوانیم «اهورا. فرخ نهاد میرزا جمشید مهربان كرمانی اين ساختمان باختر سوی آدريان را بنامگانه بهشتی روان جفت خويش سرور رستم برپاداشته و برای كارهای آئینی زردشتیان بانجمن زردشتیان تهران واگذار نمود روان سرور رستم شادخانه میرزا جمشید آباد باد. فروردین ماه ۱۲۸۶ باستانی. برهنمونی و دستیاری این بنده انجام یافت. كیخسرو شاهرخ»
در اتاق كنار اين تالار كه بالای پلكان قرار دارد و برای كارهای دينی ساخته شده است، سنگ‌نوشته‌ای ديده می‌شود كه بر روی آن نوشته شده است «خيرانديش پاک‌نهاد آقای بهرام مهربان خداوندی بنامگانه روانشاد مهربان خداوندی فرزند ناكامشان مبلغ ۳۵ هزار ريال برای توسعه و تكميل اين اطاق نهارخوری و رنگ درب و ديوار تالار پيوست آن نياز نمودند و در سال ۱۳۲۹ خورشیدی درخواست ایشان انجام گرديد. پاداش نيک آقای بهرام خداوندی و آمرزش روانشاد مهربان فرزند ناكامشان را خواستاریم. انجمن زرتشتيان تهران»
در تالار ساختمان شرقی نيز سنگ‌نوشته‌ای وجود دارد با مضمون در فروردين ۱۲۹۶ ميرزا جمشيد مهربان كرمانی به يادبود ميرزا رستم مهربان كه در جوانی ناكام شده، اين تالار را برای كارهای آيينی زردشتيان واگذار نموده است.
مناسک و مراسم معبد آدریان
انواع مراسم زرتشتیان در آتشکده آدریان برگزار می‌شود. در سال ۱۳۸۷ مدیریت این عبادتگاه به انجمن موبدان تهران واگذار شد. در حال حاضر مدیریت این آتشکده به کمیسیون مذهبی، آموزشی، فرهنگی و ورزشی انجمن زرتشتیان تهران محول شده است. رویدادهای مهمی مانند واج یشت (اولین روز قنبر)، آیین‌های گذشتگان (سوم، چهارم، دهه، روزه، سال)، دعای اردیبهشت، مراسم نوروز و مراسم عروسی زرتشتیان در اینجا برگزار می‌شود.
معماری آتشکده آدریان
بنای آتشکده تهران از نظر تاریخی و فرهنگی دارای اهمیت فراوان است. بخصوص ویژگی منحصربه‌فرد معماری آن را نمی‌توان دست کم گرفت. به همین دلیل است که نام آتشکده آدریان در فهرست آثار ملی به شماره ۷۴۴۲ از اسفند سال ۱۳۸۱ برای جلب توجه بیشتر گردشگران و ایرانیان ثبت شده است. این اثر در پرونده ثبت با عنوان بنای معبد آدریان ثبت شده است.
این آتشکده مجموعه‌ای از چندین ساختمان است که در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع ساخته شده است. ساختمان مرکزی کنیسه با زیربنای ۲۰۴ مترمربع در وسط بنا قرار دارد.
در وسط این محوطه سرسبز و چشمگیر، حوضی بیضی شکل به قطر ۴ و ۸ متر قرار دارد. از بدو ورود، ساختمان اصلی مانند مرواریدی زیبا و درخشان در وسط این محوطه خودنمایی می‌کند. این عمارت یا ساختمان مرکزی بزرگتر از آنچه هست که به نظر می‌رسد.
سمت راست درب اصلی خانه آدریان، پله‌هایی است که به طبقه دوم منتهی می‌شود که بخش خانه‌داری آدریان در آن قرار دارد. در سمت چپ دفتر زیارتگاه آدریان قرار دارد که مسئولیت انجام هماهنگی‌های لازم برای بازدید از آدریان را بر عهده دارد. موبدان نیز در آتشکده حضور دارند تا گردشگران را راهنمایی کنند.
فضای داخلی آتشکده از سه قسمت مجزا تشکیل شده است: عبادتگاه اطراف محل نگهداری آتش از شمال، جنوب و شرق. ثانیا محل نگهداری آتش که عوام نمی‌توانند وارد آن شوند در غربی‌ترین قسمت آتشکده یعنی در تالار یحت است که محل برگزاری مراسم مذهبی است.
زرتشتیان پس از ورود به تالار به حمام کوچک گوشه تالار رفته و دست و صورت خود را می‌شویند، سپس به سمت طاق رفته و کف سفید معروف به «عراقچین» آن را گرفته و راه خود را ادامه برای نیایش در آتشکده ادامه می‌دهند. بانوان از کشوی کمدهای آتشکده، کلاه سفیدی برداشته و سرش می‌گذارند.
زنان و مردان، قبل از ورود به مسجد کفش‌های خود را در می‌آورند، اما نمازگزاران از این امر مستثنی هستند. وقتی زرتشتیان وارد شدند، مستقیم به سمت پنجره شیشه‌ای که منتهی به سمت آتش معبد می‌باشد، حرکت می‌کنند و پس از گرفتن جام کوچک از موبد زرتشتی که پر از آب و روغن و درای یک فتیله است، آن را روشن کرده و به نیایش می‌پردازند.
در مرکز معبد آدریان اتاقی با ظرف مسی به نام خالق (مجمار) قرار دارد. کنده‌ها و آتش مقدس در داخل خلقتی در این اتاق قرار داده شده است. در اطراف تالار اصلی نمازخانه، صندلی‌هایی برای زائرانی که اوستا می‌خوانند، تعبیه شده است و موبد آدریان در سمت چپ نماز می‌خواند.
نمادگرایی در معماری آتشکده تهران
در طرح آتشکده آدریان از سر ستون‌های طرح گاو استفاده شده است که در فرهنگ زرتشتی به عنوان نماد چهار گوشه جهان شناخته می‌شود. همچنین دیوارها با درختان انگور و شاخه‌های برگ حک شده که نمادهای خوش شانسی محسوب می‌شوند و بسیار محبوب هستند. طرح فروهر و روح مرد از دیگر نقوش به کار رفته در نقاشی‌های دیواری است که شما را به دنیایی عرفانی می‌برد.
در بالا و اطراف ساختمان اصلی ۱۶ ستون سنگی وجود دارد که ممکن است نمایانگر ۱۶ آتش مقدس باشد. لطفا توجه داشته باشید که اگر می‌خواهید وارد این مجموعه شوید، باید با لباس مناسب وارد معبد شوید. پس از ورود، در سمت چپ و راست در، کتاب‌های اوستا و کلاه زرتشتی قرار دارد.
ویژگی مربعی آتشکده در اصل تلاشی برای برجسته کردن چهار اخشیج زرتشتی (چهار عنصر) است. آب، هوا، زمین و آتش است. در آتشکده خاک، هوا و آتش وجود دارد. و آب از میان گودال ها و چشمه‌ها جاری می‌شود. چهار دیوار آدریان در چهار نقطه اصلی قرار دارند و شیب ندارند.
طرح دریاچه و بنا شبیه آتشکده یزد است و تا حدودی ساختار آن را به ذهن متبادر می‌کند. شما میتوانید میوه‌های هر فصل را در سینی موجود در حیاط معبد آدریان که برای پذیرایی از نمازگزاران آماده شده است بیابید.
بازدید از آتشکده آدریان
بازدید از کلیسای آدریان آسان نیست و میتوانید با ثبت نام در تورهای تهرانگردی به قلب این عبادتگاه آرام برسید.
سخن آخر
در این پست به معرفی آتشکده آدریان تهران پرداختیم؛ آدرس و نحوه دسترسی، تاریخچه آتشکده تهران، بررسی معماری و… ازجمله توضیحات ارائه شده است.
*از پیک شماره ۳ انجمن موبدان تهران
عکس کاور از بهراد مودی
