موزه جواهرات ملی
جواهرات نفیس موزه جواهرات ملی مجموعه جواهراتی است که در طول چند صد سال جمعآوری شدهاند و نشاندهنده هنر، فرهنگ و تاریخ ایران هستند. این گنجینه در دنیا بیهمتاست و ارزش واقعی آن غیر قابل برآورد است...
ادامه مقالهموزه موسیقی تهران یکی از مقاصد گردشگری دوستداران و اهالی هنر است. این موزه به جهت حفظ میراث موسیقی ملی، نمایش سازهای ایرانی، معرفی آثار هنرمندان مختلف عرصه موسیقی تاسیس شده؛ و یکی از مکانهای فرهنگیهنری شهر تهران است؛ که با توجه به تاریخ ایران باستان و آمیختن این هنر به مدت قرنها با فرهنگ ایرانیان، نظر بسیاری از پایتخت نشینان را جلب کردهاست. در این موزه سازهای سنتی ایرانی که بعضا به اساتید بزرگ حوزه موسیقی تعلق داشتهاند، همراه با بزرگترین آرشیو صوتی ایران به نمایش گذاشته شده است.
در سه طبقه مختلف موزه موسیقی تهران، بخشها و ابعاد مختلفی از موسیقی ایران به نمایش گذاشته شدهاست. معماری موزه موسیقی و فضای داخلی آن نیز به شکل منحصر به فردی طراحی شده است. دیوارهای این مجموعه با رگههایی از رنگ مسی رنگ آمیزی شدهاند، که به شکلی نمادین سیمهای مسی رنگ سازهای زهی را یادآور میشوند.
در کنار موارد ذکر شده، کتابخانهای بزرگ و کارگاه ساخت و مرمت سازی نیز، با هدف نشان دادن فرایند ساخت انواع سازهای ایرانی و کلاسیک به بازدیدکنندگان تاسیس شده، که توسط آنها موزه موسیقی به مکانی متفاوت از سایر موزههای شهر تبدیل شده است. در ادامه مقاله با تهرانیکا همراه باشید تا راهنمای کامل و جامعی ارائه دهیم برای بازدید شما از موزه موسیقی تهران.
موزه موسیقی در محله تجریش در منطقه ۱ و در آدرس میدان تجریش، خیابان مقصودبیک (دربندی)، سه راه تختی، کوچه موزه، پلاک ۹ قرار دارد. محل موزه دسترسی خوبی به وسایل حمل و نقل عمومی دارد. همچنین برای رفتن با ماشین شخصی میتوانید از پارکینگهای جنوب میدان تجریش و بیرون حرم استفاده کنید.
ایستگاه تجریشِ خط ۱ مترو، ۱۵ دقیقه پیادهروی با موزه موسیقی فاصله دارد.
ایستگاه میدان تجریش بی آرتی خط ۷، حدود ۱۰ دقیقه پیادهروی با موزه موسیقی فاصله دارد.
آثار هنری موزه موسیقی به دو قسمت مجزا تقسیم میشوند. یک قسمت مربوط به موسیقی بومی و محلی نواحی مختلف ایران است؛ و قسمت دیگر این موزه مختص بازدید از آلات موسیقی است؛ در این قسمت حدود ۲۴۰ ساز از ۲۰۰ نوع متفاوت نگهداری میشود و به معرفی و تاریخچه موسیقی کلاسیک ایرانی میپردازد. در قسمت آلات موسیقی امکان بازدید از سازهای قدیمی و نفیسی نظیر سازهای سنتی و زهی، سازهای بادی و کوبهای فراهم شدهاست. تعدادی از این سازها توسط موزه موسیقی خریداری شدهاست، تعدادی به امانت گرفته شده و برخی نیز به این موزه اهدا شدهاند.
به عنوان مثال سازهایی از استاد محمدرضا درویشی آهنگساز و پژوهشگر حوزه موسیقی و همچنین مولف کتاب دایرةالمعارف سازهای ایران، که کتابی ده جلدی درباره سازشناسی و سازهای ایرانی است، به این موزه به صورت امانت داده شدهاست. در کنار سازهای استاد محمدرضا درویشی؛ سازهایی از سید عبدالمجید کیانی هندی مشهور به استاد مجید کیانی نیز به شکل امانت در اختیار این موزه قرار داده شدهاست. استاد مجید کیانی مدرس موسیقی ایرانی و مولف کتاب شناخت هنر موسیقی سماع ردیف و عضو شورای عالی یونسکو در ایران است.
امکانات موزه موسیقی محدود به دو بخش موسیقیهای بومی و کلاسیک نمیشود؛ بلکه در این موزه در کنار بازدید از سازهای مختلف میتوانید به کتابخانه مجموعه، آرشیو بزرگ صوتی و تصویری آثار ضبط شده بزرگان و اساتید موسیقی، گنجینه موزه، انبار ویژه نگهداری بهینه سازها، کارگاه نمایش مراحل ساخت ساز نیز دسترسی داشته باشید. همزمان با بازدید شما سیستم پخش صوتی هوشمند این مجموعه اطلاعات مرتبط با سازها را در قالب یک راوی هوشمند در اختیارتان میگذارد.
همچنین یک کافه در حیاط بسیار زیبای موزه موسیقی فعالیت دارد که میتوانید ساعاتی را در آن بگذرانید. سالن آمفی تئاتر و استودیوی موزه موسیقی نیز که از قسمتهای تازه تاسیس این مجموعه هستند، پرفورمنس خوبی برای تمرین، ضبط و نمایش آثار هنری هنرمندان و هنرجویان میباشند.
سالن سازهای نواحی ایران موزه موسیقی در طبقه همکف این ساختمان قرار دارد و در آن انواع سازهای زهی، سازهای بادی و سازهای کوبهای از نواحی مختلف ایران قابل بازدید است. قسمت سازهای زهی و بادی این مجموعه به دو بخش تقسیم میشود؛ که یک بخش مربوط به سازهای خود صدا یا هواصدا مانند نی، نیلبک، سرنا و سوتک میشود و بخش دیگر آن سازهای زهی مانند زه صدای آرشهای و زه صدای مضرابی مانند دوتار و قیچک را در بر میگیرد.
قسمتی از این مجموعه نیز به سازهای کوبهای اختصاص داده شدهاست. در سالن سازهای کوبهای که آن هم در طبقه همکف موزه موسیقی قرار دارد انواع سازهای کوبهای یک طرفه مانند تنبک و دو طرفه مانند دهل، قابل بازدید است.
برای آشنایی بیشتر مخاطبان هنر با موسیقی اصیل ایرانی؛ موزه موسیقی به تجهیز سالنهایی جهت نمایش انواع سازهای ملی و فاخر پرداخته است. سالن سازهای سنتی موزه موسیقی یا به عبارت دیگر سالن سازهای کلاسیک موزه موسیقی در طبقه اول این مجموعه قرار دارد و انواع سازهای آرشهای مانند ویولن و کمانچه و انواع تار، سه تار و سنتور در این سالن به نمایش گذاشته شدهاست.
از سازهای معروف موزه موسیقی میتوان به سه تار ناصرالدین شاه قاجار، تارهای یحیی تارساز، سه تار میرزا عبدالله فراهانی (استاد موسیقی ایرانی و نوازده مشهور سه تار و تار) و ساز کیهان کلهر اشاره کرد؛ که در طبقه اول این موزه و در سالن سازهای سنتی به نمایش درآمده است. همچنین سازهای ساخته دست استادان بزرگی مانند محمد عشقی (سازنده سازهای موسیقی) و ابراهیم قنبری مهر (سازنده سازهای موسیقی) جز دیگری از سازهای معروف یا به قولی سازهای اهدایی موزه موسیقی محسوب میشوند. در ادامه به شرح کارنامه هنری دو تن از بزرگانی که سازشان در این موزه به نمایش گذاشته شده است میپردازیم.
سازهای یحیی موزه موسیقی در طبقه اول این موزه به نمایش گذاشته شدهاست. تارهایی که به دست یحیی تارساز ساخته شدهاست انحراف معیاری نزدیک به صفر دارند، که این یعنی سازهای وی از استانداردهای امروزی پیروی میکنند. هوهانس آبکاریان معروف به یحیی تارساز متولد سال ۱۲۵۴ خورشیدی در شهر اصفهان، ساخت آلات موسیقی را از پدر خود فرا گرفت و بعد از کسب مهارت، الگوهای استاد فرجالله (سازنده تار، سه تار و کمانچه) را برای ساخت تارها شاخص قرار داد.
تارهای یحیی فرایند ساخت و روند کیفی ثابتی را میگذراندند که همین امر باعث شده بود، تارهای دستساز وی به واسطه اندازهها و الگوهای یکسان، اختلاف چشمگیری با یکدیگر نداشته باشند. لازم به ذکر است که تارهای یحیی تارساز در سه اندازه مختلف یعنی بزرگ، متوسط و کوچک ساخته شدهاند؛ که این تنوع اندازه نیازمند بکارگیری دقت، صبر و مهارت زیادی بوده، زیرا تارهای او تقریبا از مشخصات فنی یکسانی برخوردار هستند. در واقع کاری که امروزه میتوان از یک کارخانه مجهز انتظار داشت، به صورت دستساز در یک کارگاه کوچک، با ابزار سنتی توسط یحیی تارساز انجام میگرفت.
رمز و راز و نحوه ساخت سازهای یحیی موزه موسیقی بسیار شنیدنی است. دلیل ماندگاری و طنین گوشنواز تارهای ساخته دست وی، حوصلهای است که یحیی برای آماده سازی چوبهای تار به کار بسته بود. او کندههای درخت توت را در نزدیکی زایندهرود قرار میداد و جوری آنها را میبست که آوندهای کندههای توت از شیرآبه خالی شوند. بعد از آن کندهها را به نانوایی میبرد و نزدیک تنور نان قرار میداد تا کندهها در کنار تنور کاملا خشک شوند. بعد از گذشت یک سال او کندههای درخت توت را از نانوایی خارج میکرد و به کارگاه شخصیاش میبرد، تا تحت دمای یکسانی یک سال دیگر آنها را نگه دارد و در نهایت شروع به ساخت آنها میکرد.
هر سال میرزا حسینقلی فراهانی مشهور به آقا حسینقلی(نوازنده تار معروف اواخر دوران قاجار) همراه با برادر بزرگاش میرزا عبدالله فراهانی مشهور به میرزا عبدالله(نوازنده تار و سه تار مشهور دوران قاجار) به اصفهان میرفتند تا از سازهای وی بازدید کنند. تارهای یحیی به عنوان اشرف تارها معرفی میشوند که یکی از بهترین صداهای تولید شده توسط ساز را دارا هستند.
الگوی تارهای یحیی دقیقا مختص به خود او است. علاوه بر خوش صدایی و ماندگاری، سازهای ساخته دست یحیی بسیار خوش دست هستند. که دلیلاش الگوی خاصی است که یحیی برای ساخت کاسه تار، نصب دسته به کاسه، نسبت اندازهی کاسه به دسته، نسبت تناسب کاسه کوچک با کاسه بزرگ، تراش داخل کاسه بزرگ و کوچک و متناسب بودن اندازه داخلی کاسه بزرگ با کاسه کوچک؛ به کار میبست.
همچنین از مهمترین تکنیکهایی که او برای ساخت تارهای خود استفاده میکرد خرکی است که یحیی تار را روی آن قرار میداد تا مطمئن شود که از لحاظ صدادهی همان چیزی است که باید باشد. تعداد سازهای یحیی تا به امروز ۱۵۰ عدد تخمین زده شده است که علاوه بر نمایش آنها در موزه موسیقی تهران در موزه کلیسای وانک اصفهان هم به نمایش گذاشته شدهاند.
امروزه تارهای ساخته دست یحیی به عنوان تارهای الگو استفاده میشوند که هر تاری باید دقیقا شکل و اندازه و ساختار اصلی مشابه سازهای وی را داشته باشد. این امر با عنوان الگوی یحیی شناخته میشود. قیمت تارهای یحیی در سال ۱۳۱۲ خورشیدی ۴۰ تومان بود این درحالی بود که تارهای ساخته دست سایر استادان تارساز قیمتی بیش از ۱۴ یا ۱۵ تومان نداشتند، و تارهای معمولی که به دست افراد معمولی ساخته شده بودند نیز قیمتی در حدود ۳ تا ۵ تومان داشتند.
یحیی در سالهای اولیهای که کار ساخت ساز را شروع کرده بود، مهر و امضایی از خود روی تارهای دست سازش باقی نمیگذاشت. تا اینکه تقلید از روی سازهای او در بازار زیاد شد و بسیاری سازهای تقلبی را به نام ساز یحیی میفروختند. همین امر باعث شد تا یحیی مهری به نام خود بسازد و از آن برای نشانه گذاری سازهایش در درون کاسه تار و زیر سیم گیر استفاده کند. یحیی در ابتدا مهر بیضی شکلی که اسم یحیی روی آن حک شده بود ساخت و از آن برای نشانه گذاری درون کاسه تار استفاده میکرد؛ اما باز هم نمونه سازهای تقلبی نشانه گذاری شده با مهری مشابه مهر یحیی در بازار خرید و فروش میشد.
بنابراین او تصمیم به ساخت مهر جدید و دایره شکلی گرفت که با آن تاریخ ساخت تار را نشان میداد و دسته تار را نیز با آن نشانه گذاری میکرد. اما این روش هم افاقه نکرد و در نهایت مهر سومی را ساخت که در آن محل ساخت تار و تاریخ ساخت تار حک شده بود و آن را روی یک تکه کاغذ میزد و بعد کاغذ را به شکلی مخفی در زیر سیم گیر در زیر استخوان سرپنجه میچسباند. این کار یحیی نیز بعد از او به الگویی تبدیل شد تا استادان سازنده تار بتوانند تارهایشان را نمونههای تقلبی جدا سازند.
نحوه تشخیص تارهای یحیی موزه موسیقی به این شکل است که هر تاری که با این سه مهر نشانه گذاری شده باشد یا حداقل دارای مهر سوم در زیر استخوان سرپنجه باشد، بی شک ساخه دست یحیی تارساز است. تاریخهای حک شده روی تارهای یحیی به ترتیب نشان دهنده سالهای ۱۳۲۲، ۱۳۴۰، ۱۳۴۵ و ۱۳۵۲ هجری قمری میباشند. یحیی در نهایت در سن ۵۶ سالگی به دلیل استنشاق مداوم تراشههای چوب توت؛ که حاوی سم آرسنیک است و میتواند مشکلات جدی مانند بیماریهای تنفسی و سرطان را ایجاد کند، جان خود را از دست داد.
ساز میرزا عبدالله موزه موسیقی جز سازهای قدیمی این مجموعه محسوب میشود. میرزا عبدالله فراهانی متولد سال ۱۲۲۲ خورشیدی یکی از چهرههای ماندگار و تاثیرگذار در عرصه موسیقی ایران است. او یکی از استادان و نوازندگان نامی تار و سه تار بود که توانست ردیف موسیقی ایران را به نظم درآورد. میرزا عبدالله توانست با اصلاح دستگاههای دوازدهگانه موسیقی ایران و ترکیب بعضی از آنها با یکدیگر، هفت دستگاه بسازد. هفت دستگاه او به دست سه نفر از شاگرداناش فرصت شیرازی (شاعر و موسیقیدان)، مهدیقلی هدایت (موسیقیدان) و میرزا نصیر جهرمی (موسیقیدان) در بازه زمانی هفت ساله نت نویسی شد.
گنجینه موزه موسیقی در واقع مجموعهای از آلات موسیقی اساتید حوزه موسیقی، سردیسهای اساتید موسیقی و وسایل شخصی بزرگان موسیقی است، که کنار هر یک از آنها یک عکس از صاحب شی قرار گرفته است تا بازدیدکنندگان ارتباط بیشتری با آنها برقرار کنند. در گنجینه که یکی از جالبترین قسمتهای موزه موسیقی است موارد زیر به چشم میخورد:
• چوب رهبری ارکستر استاد حشمت سنجری (موسیقیدان،آهنگساز و رهبر ارکستر)
• سنتور حسین آقا ملک (بازرگان و مؤسس موزه و کتابخانه ملک)
• تقویم رومیزی استاد مسعودیه (موسیقیشناس، موسیقیدان و آهنگساز)
• ساعت شماته دار، کیف پول، کلاه و بارانی و استاد علی تجویدی (آهنگساز، نوازنده سه تار و ویولن)
• همچنین آلات موسیقی و وسایل شخصی اساتید برجستهای مانند استاد احمد عبادی( موسیقیدان و نوازنده سهتار و فرزند میرزا عبدالله)، خاطره پروانه (ردیفدان موسیقی سنتی ایرانی و خواننده)، کلنل علینقی وزیری(موسیقیدان و مولف کتاب دستور تار) و حاج قربان سلیمانی(خواننده موسیقی محلی و نوازنده دوتار) در سالن گنجینه موزه موسیقی به نمایش درآمده است.
سالن تجهیزات تاریخ ضبط موزه موسیقی با هدف آشنایی بیشتر با مراحل پیشرفت صنعت ضبط صدا در طی سالهای گذشته راهاندازی شدهاست. در این بخش دستگاههای قدیمی ساخته کمپانیهای بزرگ آمریکایی و آلمانی به نمایش درآمده، که هر یک از آنها وسیلهای کاربردی و مهم جهت ثبت و ضبط صدا در ایام قدیم محسوب میشدند. دستگاههایی نظیر دستگاههای ضبط سیمی، فنوگراف، نوارهای کاست، نوارهای مغناطیسی و گرامافونهای باطریدار، برقی، کوکی و قابل حمل در این قسمت از موزه موسیقی قابل بازدید هستند.
در آرشیو صوتی موزه موسیقی حدود ۴۲۰۰۰ اثر صوتی ضبط شده از بزرگان موسیقی ایران به شکل نوار ریل، نوار کاست، صفحه موسیقی، سیدی و دیویدی به نمایش گذاشته شدهاست. این مجموعه ارزشمند به همت مهندس محمدعلی گلشن ابراهیمی(پژوهشگر حوزه موسیقی) شکل گرفت. او که بیشتر از ۵۰ سال از عمر خود را صرف جمعآوری مجموعه موسیقی ایرانی ضبط شده کرده بود، همهی مجموعه را در اختیار موزه موسیقی قرار داد و بعد از آن نیز موزه موسیقی سعی غنیتر کردن مجموعه اهدایی مهندس محمدعلی گلشن ابراهیمی داشته است. همچنین اشخاص دیگری مانند امیرحسین سلطان به پیروی از محمدعلی گلشن ابراهیمی آثار گردآوری شدهی دیگری را به این موزه اهدا کردند.
این آثار اهدایی شامل آثار ضبط شده از سال ۱۲۸۴ خورشیدی تا به امروز میشوند؛ که چند نمونه از آنها جز اولین صفحات ضبط شده موسیقی میباشند. این صفحات به دستور مظفرالدین شاه قاجار برای اولین بار در ایران ضبط شدند. از طرف دیگر موزه موسیقی تلاش میکند تا این آرشیو غنی را به آرشیوی دیجیتالی تبدیل کند تا دسترسی و نگهداری از آنها راحتتر شود. به طور کلی در این مجموعه ۴۵۰۰ نوار ریل، ۱۲۰۰۰ نوار کاست، ۹۰۰۰ سیدی و دیویدی، و بیش از ۱۳۰۰ صفحه موسیقی موجود است که در کنار آنها تقریبا ۲۰۰۰ عکس نیز از هنرمندان برجسته موسیقی به نمایش گذاشته شدهاست.
در کتابخانه موزه موسیقی ۳۰۰۰ کتاب در ۶۰۰۰ جلد مختلف، آن هم در قالب زبانهای انگلیسی و فارسی نگهداری میشود. بیشتر کتابهای این مجموعه مرتبط با حوزه موسیقی است و مابقی آنها با موضوع تاریخ، هنر و ادبیات مجموعه کاملی از کتابهای فرهنگی هنری را به وجود آورده است. تعداد زیادی از کتابهای کتابخانه توسط افراد هنر دوست به این مجموعه اهدا شدهاست؛ که یکی از قدیمیترین آنها کتاب سرودهای مدارس چاپ ۱۳۱۲ خورشیدی؛ استاد علینقی وزیری(معروف به کلنل وزیری، موسیقیدان) است.
به غیر از کتابهای کتابخانه، مجموعهای از کاتالوگها، لوحهای تقدیر، پوسترها، کارتهای دعوت و پایان نامههای مرتبط با حوزه موسیقی و همچنین کتابهای چاپ سنگی و نشریههای ادواری اسکن شده در کنار نت خطهای قدیمی به چشم میخورد. کتابخانه موزه موسیقی محلی است که علاقهمندان به کتابخوانی و موسیقی میتوانند در فضای نوستالژیک آن، همزمان با کتاب خواندن از موسیقی اصیل ایرانی نیز لذت ببرند.
کارگاه ساخت ساز موزه موسیقی که در طبقه زیرهمکف این مجموعه قرار دارد به کارگاه ساخت ساز استاد ابراهیم قنبری مهر(سازنده سازهای ایرانی که به دلیل کرونا در ۲۱ مرداد ماه ۱۴۰۱ درگذشت) نیز معروف است. از طرفی موزه موسیقی عنوان “به سازها دست بزنید” را برای این کارگاه در نظر گرفتهاست. بازدیدکنندگان موزه؛ در این کارگاه میتوانند علاوه بر در دست گرفتن سازها و امتحان کردن هر یک از آنها، اساتید سازنده ساز را حین ساخت ساز ببینند.
همچنین برای آنهایی که مایل باشند امکان آموزش دیدن نحوه ساختن و مرمت سازها توسط اساتید برجسته فراهم شدهاست. هر سوالی هم که در رابطه با ساخت ساز از اساتید حاضر در کارگاه داشته باشید؛ میتوانید بپرسید؛ زیرا اساتید با صبوری پاسخ شما را میدهند؛ این امکان در کنار امکانات دیگری که این کارگاه در اختیار شما قرار میدهد؛ این مکان را به یکی جذابترین بخشهای موزه تبدیل کرده است.
بنابر گفته کارشناسان موزه موسیقی، عمارت و باغی که موزه موسیقی در آن قرار دارد؛ متعلق به فردی به نام نمازی بوده است؛ و بنای آن در سال ۱۳۵۱ به سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این عمارت به بنیاد مستضعفان واگذار شد. از این عمارت برای مدتی به عنوان محل اسکان جنگزدگان جنگ تحمیلی استفاده شده است. پس از پایان جنگ این عمارت متروکه بود تا اینکه در حدود سال ۱۳۷۰ شخصی آن را خرید و بعد از مدتی به دلیل داشتن بدهی بانکی آنرا به شهرداری منطقه یک تهران واگذار کرد.
از سال۱۳۷۳ این ملک به بخش توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران واگذار شد تا با طرح رئیس وقت مرکز موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد، این عمارت تبدیل به موزه موسیقی شود. بازسازی بنا ۱۰ سال به طول انجامید و سرانجام در ۲۲ آبان سال ۱۳۸۲ پس از تکمیل امکانات و همچنین جمعآوری سازهای موسیقی ملی و محلی، موزه موسیقی با حضور هنرمندان صاحبنامی مانند محمدرضاشجریان، همایون خرم، حسین علیزاده، هوشنگ کامکار، فرهاد فخرالدینی توسط استاد ابراهیم قنبری مهر، سازنده برجسته سازهای سنتی افتتاح شد.
سخن آخر
در این پست به معرفی موزه موسیقی تهران پرداختیم و در آن توضیحاتی در مورد آثار موجود در موزه موسیقی، امکانات و بخشهای مختلف موزه و نحوه دسترسی به موزه موسیقی ارائه کردیم. امیدواریم بازدید لذتبخشی از موزه موسیقی داشته باشید.
تهران، میدان تجریش، خیابانمقصودبیک (دربندی)، سه راه تختی، کوچه موزه، پلاک ۹
بازدید از موزه موسیقی، روزهای یکشنبه تا پنجشنبه از ساعت ۱۰ تا ۱۷ است.
از طریق ایستگاه متروی تجریش و ایستگاه بیآرتی تجریش، میتوانید به موزه موسیقی دسترسی داشته باشید.
https://tehranica.info/?p=17792
نظر کاربران