راهنمای بازدید از موزه استاد علی‌اکبر صنعتی

شهر تهران را باید به عنوان شهر موزه‌‌ای معرفی کنیم که در آن موزه‌های شناخته شده‌ی بسیاری وجود دارد. موزه‌ استاد علی‌اکبر صنعتی تهران یکی از موزه‌های کمتر شناخته شده این شهر است، که قدمتی در حدود یک قرن دارد و در آن آثار هنری علی‌اکبر صنعتی مجسمه ساز و نقاش برجسته ایرانی نمایش داده ‌می‌شود. به طور کلی در این موزه بیش از ۱۰۰۰ مجسمه به شکل پیکره، تندیس و سردیس در جنس‌‌های برنزی، سنگی و گچی در معرض نمایش عموم گذاشته شده است.

همچنین ۶۰۰۰ تابلو کشیده شده با آبرنگ و رنگ‌روغن در کنار مجسمه‌های این موزه حفظ و نگهداری می‌شود. در ادامه این مقاله سعی در ارائه راهنمایی جامع، جهت بازدید از آثار هنری فاخر موزه صنعتی، خواهیم داشت. با تهرانیکا همراه باشید.

علی‌اکبر صنعتی

علی‌اکبر صنعتی متولد سال ۱۲۹۵ خورشیدی در کرمان بود. او نقاش و مجسمه‌ساز بود. استاد صنعتی در پرورشگاه خیری به نام حاج علی‌اکبر صنعتی‌زاده بزرگ شد. حاج علی‌اکبر صنعتی‌زاده برای اینکه بتواند شرایط تحصیل را برای کودکان پرورشگاه فراهم کند، نام‌خانوادگی‌اش را روی آنها می‌گذاشت و به همین دلیل نام علی‌اکبر صنعتی مشابه نام حاج علی‌اکبر صنعتی‌زاده است. حاج علی‌اکبر صنعتی‌زاده که اشتیاق زیاد علی‌اکبر صنعتی را برای فراگیری هنر می‌دید، پس از تمام کردن تحصیلات ابتدایی وی، او را پیش پسرش عبدالحسین صنعتی‌زاده، به تهران فرستاد.

علی‌اکبر صنعتی بعد از ۱۲ سال تحصیل، در سال ۱۳۱۹ خورشیدی توانست مدرک لیسانس خود را دریافت کند. صنعتی در سال ۱۳۷۹ منتخب فرهنگستان هنر برای قسمت بزرگداشت نام‌آوران بود و همچنین تا پایان عمرش در سال ۱۳۸۵ خورشیدی عضو فرهنگستان هنر ایران بود. نقاشی‌های کشیده شده با رنگ‌روغن و آبرنگ او، همچنین مجسمه‌های دست‌ساز وی، نه تنها در موزه صنعتی تهران و کرمان، بلکه در موزه‌های خارج از کشور و مجموعه‌های خصوصی نیز نگهداری می‌شود. علی‌اکبر صنعتی مجسمه‌ساز و نقاش برجسته‌ی ایرانی، در طول ۶۲ سال فعالیت هنری خود، ۴۰۰ مجسمه و ۲۰۰۰ نقاشی را در کارنامه خود به ثبت رساند. زندگینامه کامل علی‌آکبر صنعتی

سبک آثار هنری موزه صنعتی تهران

سبک آثار هنری موزه صنعتی تهران رئالیسم یا واقع‌گرایی است. علی‌اکبر صنعتی یکی از اولین هنرمندهای واقع‌گرای معاصر است، که علاوه بر مجسمه‌های تحسین برانگیزاش، یکی از بدعت‌گذاران خلاق در عرصه نقاشی نیز محسوب می‌شود. او سبک تازه‌ای را در عرصه نقاشی آبرنگ خلق کرد که باعث شد خیلی‌ها این شیوه جدید را مکتبی نوآورانه در حیطه نقاشی آبرنگ بدانند. از علی‌اکبر صنعتی نقاشی‌های موزاییکی زیادی نیز باقی مانده؛ در واقع او و علی رخساز تنها شاگردان مکتب کمال‌الملک بودند که نقاشی موزاییکی را به طور جدی دنبال کردند.

مجسمه‌های موزه صنعتی تهران

مجسمه‌های ارزشمند اشخاص صاحب نامی که به دست علی‌اکبر صنعتی ساخته و خلق شده‌اند شامل مجسمه کمال‌الملک، ملک‌الشعرای بهار، مهاتما گاندی، سعدی، فردوسی، کریم‌خان ‌زند، شاه‌عباس صفوی، نادرشاه افشار، جواهر لعل نهرو، لویی پاستور، دهخدا و مسیح مصلوب می‌شود که تنها قسمتی از مجسمه‌های موزه صنعتی تهران را در بر می‌گیرد. علی‌اکبر صنعتی آثار حجمی دیگری نیز از روی مردم عامه ایران ساخته است که یکی از مشهورترین آن‌ها مجسمه گروهی زندانیان سیاسی دوره قاجار است.

نکته جالب در مورد بازدید از مجسمه‌های موزه صنعتی تهران این است که دگرگونی‌های اجتماعی و تغییرات جامعه سنتی در طی سال‌ها، در این آثار کاملا مشهود و ملموس است و این یکی از ویژگی‌های مهم آثار استاد علی‌اکبر صنعتی است. از لحاظ مردم شناسی و چهره نگاری، چهره‌های سنتی که در مجسمه‌های علی‌اکبر صنعتی نشان داده شده است در حال رنگ باختن است و چهره‌های مردمان گذشته به آرامی جای‌شان را به چهره‌های جامعه مدرن می‌دهند.

نقاشی‌های موزه صنعتی تهران

به طور کلی نقاشی‌های موزه صنعتی تهران به سه دسته رنگ‌روغن، آبرنگ و نقاشی موزاییکی تقسیم می‌شود. علی‌اکبر صنعتی علاوه بر داشتن مهارت‌های ویژه در عرصه مجسمه‌سازی، آثار تحسین‌برانگیزی نیز در حوزه نقاشی خلق کرده‌است. او که در طول عمر هنری خود، بیش از ۲۰۰۰ تابلوی نقاشی کشیده، نیمه دوم زندگی خود را صرف اعتبار بخشیدن به نقاشی آبرنگ کرد، تا اینکه رفته رفته سبک نقاشی‌های آبرنگ وی منزلتی در حد مکتب شدن پیدا کردند.

مکتب جدید نقاشی‌های آبرنگ استاد علی‌اکبر صنعتی به شکلی بود که افراد زیادی پیرو راه وی شدند. از تابلوهای آبرنگ وی می‌توان به: زنـدگی بـا آبرنگ، اسب تنها در دشت، یک جهان رنـگ و نقش، باغ بی‌حصار، زندگی در مرداب، به شوق پرواز، کوه و دشت، سپیده دم دهکده، می‌شود دوست داشت، جمعه سبز، عاشقان گل، شبان و موسی، یاد ایام کودکی، آقا سیدحسن، آن یادها که رفت و پناه اشاره کرد.

امکانات موزه صنعتی تهران

از امکانات موزه صنعتی تهران می‌توان به سالن تئاتر، شهر فرنگ و آسانسور اشاره کرد. در واقع این موزه اولین موزه‌ای است که در آن، ساخت و نصب آسانسور انجام شده است. به گفته علی‌اکبری مدیر این موزه افراد زیادی مایل به بازدید از موزه صنعتی هستند که بعضا جانباز، معلول یا کم توان‌اند و به همین دلیل با توجه به پله‌های مابین طبقه همکف و طبقه اول، این افراد فقط می‌توانند از طبقه همکف موزه یعنی نمایشگاه مردم شناسی بازدید کنند و این امکان برای آن‌ها وجود ندارد تا از طبقه اول که به نام نمایشگاه تک چهره‌ها شناخته می‌شود بازدید به عمل آورند.

تاریخچه موزه صنعتی یا موزه ۱۳ آبان تهران

قدمت ساختمان موزه صنعتی به اوایل دوران پهلوی می‌رسد و از قدیمی‌ترین ساختمان‌های میدان توپخانه است. این ساختمان در حدود سال ۱۳۱۰ خورشیدی برای فعالیت‌های سازمان «جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران» در تهران ساخته شد. در سال ۱۳۲۵ این ساختمان به علی‌اکبر صنعتی که تازه از کرمان به تهران بازگشته بود واگذار می‌شود. او با همکاری «عبدالحسین صنعتی‌زاده» آنرا نمایشگاه آثار خود کرده و تمامی آثارش را وقف سازمان شیر و خورشید ایران کرد. این موزه با عنوان اولین موزه مردمی در سال ۱۳۲۵ با برگزاری نمایشگاهی افتتاح و با استقبال زیاد مردم و جامعه هنری ایران روبه‌رو شد.

در جریان حوادث ملی شدن صنعت نفت ایران، موزه و آثار استاد صنعتی مورد یورش مردم قرار گرفته و آسیب دیدند. استاد صنعتی به مدت دو سال شبانه‌روز در این ساختمان به مرمت و ترمیم آثار خود پرداخت و پس از اتمام کار موزه دوباره فعالیت خود را آغاز کرد. از همان زمان تا امروز این ساختمان زیبا که با در و پنجره‌های چوبی، بخشی از هویت تاریخی میدان توپخانه را شکل داده، به نام و آثار گران‌قدر استاد علی‌اکبر صنعتی اختصاص داده شده است.

استاد صنعتی برای مدت‌ها از طبقه دوم ساختمان به عنوان آتلیه استفاده کرد. پس از انقلاب به خواست او موزه به «۱۳ آبان» تغییر نام یافت. در ابتدای دهه هفتاد در اقدامی عجیب برای مدتی از طبقه دوم به منظور انجام مراسم عروسی کارکنان جمعیت هلال احمر (سازمان جمعیت شیر و خورشید پیش از انقلاب) و همچنین فروش لباس، استفاده شد. در ابتدای دهه هشتاد تا سال ۱۳۸۵ که استاد صنعتی چشم از جهان فروبست، موزه به صورت نیمه‌دائم فعال بود.

درگذشت علی‌اکبر صنعتی همزمان شد با پروژه احداث مترو در میدان توپخانه. به دلیل ساخت و سازهایی که در زیر موزه انجام شد، آسیب‌های زیادی به ساختمان وارد آمد. به بهانه مرمت و بازسازی ساختمان، از سال ۱۳۸۵ موزه تعطیل شد؛ اما هشت سال طول کشید تا بازسازی ساختمان آغاز شود. در نهایت پس از چالش‎‌ها و مسائل حاشیه‌ای بسیار، موزه علی‌اکبر صنعتی در شهریور ۱۳۹۶ کار خود را مجددا آغاز کرد.

 این موزه علاوه بر نام موزه صنعتی، با نام‌های موزه بهشت و جهنم، موزه ۱۳ آبان، موزه هلال احمر و موزه شیر و خورشید نیز شناخته می‌شود. در حال حاضر در کنار نقاشی‌ها و مجسمه‌های علی‌اکبر صنعتی که از روی شخصیت‌های علمی، ادبی و مردم عام ایران ساخته ‌است، مجسمه‌ها و نقاشی‌های هنرمندان دیگری که آثار هنری خود را به این موزه اهدا کرده‌اند نیز قابل بازدید است.

اشتباه رایجی که درباره تاریخچه این ساختمان وجود دارد این است که آنرا اقامتگاه رضاخان پیش از رسیدن به سلطنت می‌دانند. در حالی که بر طبق تصاویر سال ۱۳۰۷ خورشیدی میدان توپخانه، بنای فعلی در حال احداث است. در تصاویر موجود از سال‌های ۱۳۰۰ خورشیدی هیچ بنایی در محل کنونی موزه صنعتی دیده نمی‌شود.

معماری بنای موزه صنعتی تهران

معماری معاصر ایران بخشی از میراث معماری و بخش مهمی از فرهنگ ماست که به دلیل شتاب در تغییرات کالبدی پایتخت در معرض آسیب‌ها‌ی‌ جدی قرار دارد. هر چند موزه صنعتی از وسعت چندانی برخوردار نیست اما پس از ۹ دهه از مهمترین سازه‌های شهر تهران و یکی از بناهای مهم میدان توپخانه است. معمار‌ی‌ موزه صنعتی تهران ترکیبی است از معمار‌ی‌ تاریخی ایران با سبک نئوکلاسیک اروپایی. معماری بنای موزه صنعتی تهران به اوایل پهلوی اول (حدود سال ۱۳۱۰ خورشیدی) برمی‌گردد.

این بنا که در ضلع شمال غربی میدان توپخانه قرار دارد، در دو طبقه مجزا ساخته شده‌است. در طبقه همکف این ساختمان آشپزخانه، انبار، سرویس بهداشتی و یک تالار بزرگ قرار دارد که مجسمه‌های بسیاری را در خود جای داده است و با عنوان بخش «مردم‌شناسی» موزه صنعتی شناخته می‌شود. در ورودی به این طبقه در قسمت جنوب شرقی موزه صنعتی واقع شده‌است. دو در ورودی دیگر نیز برای ورود به ساختمان تعبیه شده‌است که یکی از آن‌ها در قسمت جنوب غربی ساختمان و دیگری در خیابان فردوسی فعلی قرار دارد.

درب ورودی خیابان فردوسی به نیم‌طبقه اول بنای موزه راه دارد و در قسمت شمال غربی آن نیز یک حیاط کوچک قرار گرفته‌است. طبقه اول این موزه مختص به نمایش نقاشی‌های رنگ‌روغن و آبرنگ است. همه‌ی ورودی‌های ساختمان و همچنین پنجره‌های بنا، به شکل نعل اسب هستند و ستون‌های داخل بنا به شکل قاشقی گچبری شده‌اند. نمای بیرونی موزه آجر است و با کاشی‌های هفت رنگ تزیین شده است. همچنین اِزارِه‌های یک و نیم متری نیز در اطراف ساختمان به چشم می‌خورد.

اِزارِه به قسمت سنگی یک دیوار از کف طاقچه تا روی زمین گفته می‌شود. دلیل استفاده از اِزارِه در این بنا این است که به دلیل استفاده از آجر، ملات و خاک در بنای ساختمان و لزوم جلوگیری از نم‌کشیدگی و رطوبت در شرایط آب و هوایی مختلف، در پای بنا، سنگ اِزارِه قرار می‌دادند تا خاصیت مکندگی آب در آجر، ملات و خاک خنثی شود و جلوی رسیدن رطوبت ناشی از برف و باران را بگیرند تا آب و رطوبت به کف ساختمان وارد نشود. نام دیگر سنگ اِزارِه سنگ مثنی یا سنگ تیشه است. ساختمان و بنای موزه صنعتی در روز ۲۴ آبان ماه سال ۱۳۸۵خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سخن آخر

در این مقاله به معرفی کامل موزه استاد علی‌اکبر صنعتی در میدان توپخانه پرداختیم؛ آدرس و نحوه دسترسی، ساعت کار و شرایط بازدید، معرفی کوتاه استاد، تاریخچه و معماری بنا، ازجمله توضیحات ارائه شده‌است. برای آشنایی با دیگر جاذبه‌های شهر تهران، صفحه دیدنی‌های وب‌سایت تهرانیکا را بخوانید.

آلبوم تصاویر