راهنمای بازدید از کاخ‌ نیاوران

مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران یا کاخ‌ نیاوران در منطقه خوش آب و هوای شمیرانات تهران واقع شده‌است. این مجموعه متشکل از چند کاخ سلطنتی است که همگی آنها پس از انقلاب اسلامی ایران تبدیل به موزه شده‌اند. این مجموعه گسترده به دلیل آثار تاریخی و هنری با ارزشی که در خود دارد از پربازدیدترین اماکن گردشگری تهران محسوب می‌شود. کاخ نیاوران آخرین سکونتگاه خانواده پهلوی در ایران بوده‌است. این مقاله راهنمای بازدید از مجموعه کاخ نیاوران است. در ادامه با تهرانیکا همراه باشید.

در مجموعه کاخ‌موزه نیاوران چه چیزهایی می‌بینیم؟

کاخ‌موزه نیاوران شامل چندین بناست که قدمت قدیمی‌ترین آن یعنی کاخ صاحبقرانیه، به دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار می‌رسد. کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان‌نما، باغ کتیبه‌ها، موزه اتومبیل سلطنتی و کتابخانه اختصاصی مجموعه کاخ موزه نیاوران را تشکیل می‌دهند. تمامی این مجموعه درون باغی بسیار سرسبز قرار دارند که از پوشش گیاهی کم‌نظیری برخوردار است.

در ادامه هر کدام از این موزه‌ها را به شما معرفی می‌کنیم. در ابنیه ‌تاریخی کاخ موزه نیاوران می‌توانید اشیاء تاریخی و آنتیک، آثار هنری نفیس و گرانبها و بسیاری از لوازم شخصی خانواده پهلوی را مشاهده کنید و با سبک و محیط زندگی آنها آشنا شوید. در ادامه مقاله، موزه‌های کاخ نیاوران را معرفی می‌کنیم.

کاخ اختصاصی کاخ نیاوران

کاخ اصلی یا کاخ اختصاصی مهم‌ترین و پربازدید‌ترین بنای کاخ نیاوران است. این کاخ در ضلع شمال شرقی مجموعه قرار دارد. از سال ۱۳۴۷ خورشیدی کاخ اختصاصی نیاوران محل اصلی زندگی محمدرضاشاه پهلوی و خانواده او بوده است.

کاخ اختصاصی از دو طبقه و یک نیم‌طبقه تشکیل شده و در آن چند تالار، اتاق و سرسرا وجود دارد. علاوه بر اتاق خواب شاه و دفتر کار او شما می‌توانید از اتاق‌های فرزندان و همسر او فرح پهلوی، اشیاء هنری شامل تابلوهای نقاشی از نقاشان مشهور ایرانی و خارجی که به فرح پهلوی یا دربار ایران هدیه شده‌اند و همچنین اشیاء آنتیک که زینت‌بخش کاخ هستند دیدن کنید. مجموعه لباس‌های فرح پهلوی نیز در همین کاخ قرار دارد. فرش پادشاهان ایرانی که در سرسرای کاخ به نمایش درآمده از دیگر دیدنی‌های کاخ اختصاصی نیاوران است.

کاخ اختصاصی از معماری داخلی و خارجی بسیار چشمگیری برخوردار است. یکی از نکات جالب کاخ اختصاصی نیاوران، سقف بازشوی آن است. این سقف آلومینیومی کاخ اصلی نیاوران را بسیار متفاوت از دیگر کاخ‌های سلطنتی شهر تهران کرده‌است. مقاله کاخ اختصاصی نیاوران

کوشک احمدشاهی

کوشک احمدشاهی کاخ نیاوران یکی دیگر از بناهای دیدنی موجود در مجموعه نیاوران است. این کوشک زیبا در ضلع شمال شرقی کاخ، دقیقا در کنار کاخ اختصاصی نیاوران قرار دارد. با توجه به اسم کوشک احمدشاهی گمان می‌­رود که این بنا متعلق به دوران حکومت آخرین شاه قاجار یعنی احمدشاه ­باشد، اما هیچ سندی مبنی بر تایید این ادعا وجود ندارد. بعضا می­گویند که احمدشاه این عمارت را برای زنی با تبار گرجی ساخته است؛ اما برای این ادعا نیز سند تاریخی وجود ندارد. همچنین از کوشک احمدشاهی به عنوان استراحتگاه ییلاقی احمدشاه قاجار نیز یاد می‌شود. تنها اطلاعات معتبر و مستند درباره این بنای تاریخی برجسته این است که این عمارت در اواخر دوران قاجار ساخته شده‌ و در دوران پهلوی دوم مدتی ولیعهد او در آن می‌زیسته و امروزه به عنوان موزه کاربری دارد.

همانطورکه پیش‌تر گفته شد کوشک احمدشاهی در دوران پهلوی دوم محل زندگی ولیعهد او بوده‌است. شما برخی لوازم شخصی، ابزارآلات موسیقی، هدایای سران کشورهای جهان به ولیعهد را می‌توانید در این موزه تماشا کنید. این کوشک با معماری زیبای خود نمایش‌دهنده اشیاء و وسایل رضا پهلوی فرزند ارشد محمدرضاشاه است. در برابر کوشک احمدشاهی حوضی بیضی شکلی قرار دارد که برای علاقمندان به عکاسی محیطی بسیار مناسب دارد. مقاله کوشک احمدشاهی

کاخ صاحبقرانیه

در مجموعه کاخ نیاوران کاخ دیگری به نام صاحبقرانیه قرار دارد که قدیمی‌ترین کاخ مجموعه نیاوران است. این کاخ در ضلع جنوبی مجموعه قرار دارد. قدمت این کاخ به سال ۱۲۶۸ق (۱۲۳۱ خورشیدی – حدود ۱۷۰ سال پیش) بازمی­‌گردد. این کاخ در دوران حکومت ناصرالدین‌‌شاه بنا شد و شامل بخش‌­های مختلفی می‌شود؛ تالار آینه، حوضخانه، سالن مذاکرات نظامی و عکسخانه بخش‌های کاخ زیبای صاحبقرانیه هستند.

دلیل نامگذاری این کاخ به نام صاحبقرانیه این است که ناصرالدین‌شاه پس از ۳۱ سال حکومت بر ایران لقب «صاحبقران» را برای خود برگزید و نام کاخ ساخته شده به دستور خود را صاحبقرانیه گذاشت. این کاخ از زمان ناصرالدین‌شاه تا به امروز به نام کاخ قدیمی جهان‌نمای فتحعلی‌شاه که به جای آن ساخته شد نیز نامیده می‌شود.

کاخ صاحبقرانیه علاوه بر معماری تماشایی خود آثار و اشیاء و همچنین اسناد گرانبهایی را به نمایش گذاشته است. مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت ایران را در سال ۱۲۸۵ در این کاخ امضا کرد. همچنین این کاخ از اواسط دهه ۴۰ خورشیدی تا انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ محل کار پهلوی دوم بوده‌است. کاخ صاحبقرانیه مدت زیادی است که به بهانه مرمت و نوسازی تعطیل و غیر قابل بازدید است. مقاله کاخ صاحبقرانیه

موزه خودروهای سلطنتی

در سال ۱۳۹۱ موزه خودروهای سلطنتی کاخ نیاوران افتتاح شد. محلی که برای نمایشگاه این موزه در نظر گرفته شد گاراژ کاخ نیاوران بود. این گاراژ در زمان پهلوی دوم برای پارک وسایل نقلیه خانواده پهلوی استفاده می‌­شد. در حال حاضر موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران با وسعت ۲۰۰ مترمربع محل نمایش اتومبیل­‌ها و موتور سیکلت­‌های مختص به خانواده پهلوی و دربار است. در کنار این وسایل نقلیه، در موزه اتومبیل‌های سلطنتی ماکت‌­های اتومبیل و موتور سیکلت‌های متعددی نیز نگهداری می‌­شود.

دو اتومبیل رولزرويس فانتوم ۱۹۶۶ و رولزرويس فانتوم ۱۹۷۷ نیز از نمونه خودروهای سلطنتی مجموعه کاخ‌موزه نیاوران هستند. این موزه در ضلع شمال غربی مجموعه قرار دارد. مقاله موزه خودروهای سلطنتی

موزه جهان‌نما

در موزه جهان‌نمای کاخ نیاوران آثار هنری ارزشمندی که توسط فرح پهلوی خریده شده بودند یا به وی اهدا شده بودند، نگهداری می‌­شود. این موزه به منظور نمایش این آثار در سال ۱۳۵۵ در کاخ نیاوران بنا شد. موزه جهان‌نما در یک طبقه همکف چهار سالنی و یک طبقه زیرزمین یک سالنی گسترش داده شده‌است. آثار هنری کمیاب و بسیاری با ارزشی از دوران باستان تا دوران معاصر در موزه جهان‌نما به نمایش درآمده است. آثاری از هنرمندانی نظیر پل گوگن، آگوست رنوار، سالوادور دالی و هنرمندانی ایرانی نظیر ایران درودی، بهمن محصص و… را می‌توانید در این موزه بسیار جالب تماشا کنید. موزه جهان‌نما در ضلع جنوبی کاخ نیاوران و دقیقا در کنار کاخ صاحبقرانیه قرار دارد. مقاله موزه جهان‌نما

کتابخانه اختصاصی

کتابخانه اختصاصی دقیقا در ضلع شرقی کاخ اختصاصی نیاوران قرار دارد. طراحی و معماری کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران معمار برجسته «عبدالعزیز فرمانفرمائیان» بوده‌است. این کتابخانه در سال ۱۳۵۵ ساخته شد. در این کتابخانه منحصر به فرد ۲۳ هزار جلد کتاب نگهداری می‌شود. همچنین آثار هنرمندان سرشناسی ایرانی و خارجی را می‌توانید در محیط کتابخانه تماشا کنید. «تندیس هیچ» اثر «پرویز تناولی» یکی از این آثار است. مجموعه کتاب‌های کتابخانه اختصاصی نیاوران شامل نسخ خطی، آثار و کتب از خطاطان برجسته ایران و کتب چاپ سنگی می‌شود. پیش از انقلاب این کتابخانه به فرح پهلوی اختصاص داشت. مقاله کتابخانه اختصاصی

باغ کتیبه‌­ها

باغ کتیبه­‌های کاخ نیاوران یک نمایشگاه دائمی است که در ضلع شرقی فضای باز محوطه نیاوران قرار دارد. در این باغ ۴۳ کتیبه سنگی مشابه به نمونه­‌های اصلی کتیبه‌­های باستانی در معرض نمایش عموم گذاشته شده‌است. این کتیبه‌­ها دوره‌­‌های مختلف تاریخ را در بر می‌گیرد که شامل تاریخ سومریان، مادها، آشوریان، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و اسلامی می‌­شود که خطوطی مانند هیروگلیف مصری، اوراتی، پارسی باستان، ایلامی، آرامی و… روی آن­ها نقش بسته است. با اینکه این کتیبه‌­ها بسیار مشابه نمونه اصلی کتیبه­‌های باستانی هستند اما تنها نمونه‌­های با کیفیت و مشابه آن­ها محسوب می­‌شوند. مقاله باغ کتیبه‌ها

تاریخچه کاخ نیاوران

بنیان کاخ نیاوران امروزی به دوره سلطنت فتحعلی‌شاه، دومین پادشاه قاجار می‌‎رسد. در دوره او و سلطنت جانشین او یعنی محمدشاه توجه بیشتری به این بخش از شمیران شد. در زمان فتحعلی‌شاه کاخ کوچک جهان‌نما در این باغ ساخته شد و او در تابستان چند روزی را در آنجا می‌گذراند. محمدشاه نیز اندکی به آن عمارت افزود. ناصرالدین‌شاه بنای کوچک کاخ جهان‌نما را درخور خود نمی‌دانست و دستور ساخت کاخ مجلل صاحبقرانیه را بجای کاخ جهان‌نما به علی‌خان حاجب‌الدوله داد. همچنین در دوران ناصرالدین‌شاه اراضی باغ وسیع‌ شد و به ابعاد امروزی درآمد. در دوران ناصرالدین‌شاه در کنار کاخ صاحبقرانیه چند عمارت به عنوان محل زندگی زنان او و خواجه‌سرایان نیز ساخته شدند. او دستور داد تا در نیاوران یک بازار با حدودا ۱۰۰ باب دکان افتتاح شود.

از دوران مظفرالدین‌شاه تا دوران احمدشاه قاجار، آخرین پادشاه دودمان قاجاریه باغ نیاوران چندان تغییری نکرد. از وقایع مهم باغ نیاوران، امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه قاجار بود. او که از بیماری نقرس رنج می‌کشید در واپسین ماه‌های زندگی خود به ییلاق صاحبقرانیه رفت و در همینجا فرمان مشروطیت در ایران را امضا کرد. کوشک احمدشاهی نیز احتمالا در دوران احمدشاه به مجموعه باغ نیاوران افزوده شد. پس از برافتادن قاجاریه و تاسیس سلسله پهلوی باغ نیاوران تا مدت‌ها فراموش شد تا زمانی که تصمیم گرفته شد تا کاخ صاحبقرانیه برای عروسی محمدرضا پهلوی و همسر اولش فوزیه آماده شود. در این دوران مرمت‌های زیادی در کاخ انجام شد هر چند که جشن ازدواج آنها در نهایت در کاخ صاحبقرانیه برگزار نگردید.

در دوران پهلوی دوم بیشتر ساختمان‌های کنونی کاخ نیاوران به مجموعه اضافه شدند. کاخ و کتابخانه اختصاصی نیاوران، مدرسه ولیعهد و موزه جهان‌نما مهم‌ترین این بناها هستند. در این دوره کاخ نیاوران به محل اصلی زندگی محمدرضاشاه و خانواده او اختصاص یافت. باغ نیاوران در دوران قاجاریه به شکل باغ‌های ایرانی ساخته شد که امروزه کمتر اثری از آن باقی مانده است. دورتادور کاخ را دیوارهایی از آجر تشکیل داده‌اند که در زمان پهلوی دوم به دور باغ نیاوران کشیده شد. کاخ‌های قدیمی همگی مرمت و نوسازی شدند تا مجموعه باغ نیاوران برای زندگی خانواده دربار و پذیرایی از میهمانان مهم خارجی آماده شود. نام کاخ نیاوران در ۶ خرداد سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این مجموعه در همین دوران به موزه‌ای بدل شد و درب‌های آن برای عموم مردم باز شد.

پوشش گیاهی و جانوری باغ کاخ نیاوران

یکی از دلایل محبوبت کاخ نیاوران باغی است که مجموعه کاخ‌های نیاوران در میان آن قرار دارد. قدمت برخی از درختان باغ به چند صد سال می‌رسد. بخش‌هایی از این باغ پوشش گیاهی کمیابی از گیاهان غیر بومی دارد؛ مثلا یک باغ ژاپنی بسیار زیبا در این باغ وجود دارد که در دوره پهلوی دوم کاشته شده‌اند. همچنین در بخش‎‌های مختلف دیگر انواع گیاهان، بوته‌ها و گلهایی نظیر لاله، رز، شیپوری و… وجود دارد که در فصل بهار جلوه‌ی بسیار زیبایی به باغ نیاوران می‌بخشند.

در قسمت شرقی باغ نیاوران نیز، چند گلخانه وجود داشت برای پرورش گل‌ها و گیاهان در روزهای سرد سال که مدت‌هاست متروک شده‌اند. در طی سال‌های اخیر به دلیل عدم رسیدگی بخشی از گیاهان باغ در معرض نابودی قرار گرفته‌اند و نیاز شدید به احیا و رسیدگی دارند. درختان سر به فلک کشیده و تنوع گیاهی، مجموعه باغ نیاوران را زیستگاه مناسبی برای انواع حیوانات کرده است. بلبل خرما، شاه‌طوطی، طوطی طوق‌ صورتی، مینا، کلاغ، سار، چرخ‌ریسک نیزار، دلیجه، دارکوب خالدار بزرگ برخی حیوانات این باغ هستند.

حرف آخر

از زمانی که درهای کاخ نیاوران برای بازدید عمومی باز شده‌است، این کاخ همواره یکی از کاخ‌های پربازدید شهر تهران بوده‌. کاخ‌موزه نیاوران در کنار کاخ گلستان و کاخ سعدآباد مهم‌ترین کاخ‌های سلطنتی تهران هستند. موزه‌های گوناگون این مجموعه سلایق مختلف را پوشش می‌دهد. مجموعه کاخ موزه نیاوران سکونتگاه آخرین پادشاه ایران و خانواده او بوده است. در این مجموعه وسیع می‌توانید از طریق اشیا و آثار تاریخی گرانبها با بخش‌های مهمی از تاریخ ایران آشنا شوید.

برای خواندن باقی راهنماهای وبسایت تهرانیکا، صفحه دیدنی‌های سایت را ببینید.

آلبوم تصاویر