راهنمای بازدید از خانه‌موزه مدرس

خانه‌موزه مدرس یکی از بناهای تاریخی جذاب شهر تهران است. این خانه از خانه‌های به سبک قاجاری تهران است. خانه مدرس فقط دارای قدمت تاریخی نیست، بلکه مکانی سیاسی نیز محسوب می‌شود. در این مقاله این خانه‌ تاریخی زیبا را معرفی می‌کنیم. در ادامه با تهرانیکا همراه باشید.

بخش‌های مختلف خانه‌موزه مدرس

خانه‌موزه مدرس دارای فضاهای اندرونی و بیرونی است که به شیوه‌ای خلاقانه طراحی شده‌اند. برای سکونت ساکنین منزل بخش درونی طراحی شده بود و فضاهای مناسب برای تدریس و تفسیر در بخش بیرونی قرار داشته‌اند. همچنین در بخش بیرونی قسمت‌هایی برای ملاقات‌های مردمی درنظر گرفته شده بود.

این بخش‌ها به گونه‌ای طراحی شده که همه در کنار حیاط مرکزی قرار داشته باشند. به‌علاوه هر کدام از این قسمت‌ها فضایی مستقل هستند اما با این حال به بخش‌های دیگر دسترسی دارند. بخش‌های مختلف اندرونی و بیرونی دارای ورودی‌های اختصاصی هستند اما به‌طورکلی ارتباط سه بخش اصلی خانه توسط حیاط مرکزی انجام می‌شود.

حیاط مرکزی خانه‌موزه مدرس

حیاط مرکزی خانه جذاب‌ترین بخش‌ آن است. برای زیباسازی بیشتر و همچنین ایجاد حس سنتی، گلدان‌های زیبای شمعدانی در دورتادور حیاط قرار داده شده. این حیاط قبلا ایوانی بزرگ داشته‌ که در زمان مرمت به صورت کامل خراب شده و بجای آن راه‌پله‌‌ای که دارای نرده‌های آهنی است، گذاشته‌اند. این راه‌پله حیاط را به طبقه اصلی بنا متصل می‌کند. در قسمت بالای راه‌پله یک درب با دو پنجره وجود دارد. نمای دیوارهای حیاط با نمای قسمت‌های درونی سازه که سفید‌ رنگ است فرق دارد.

گالری اصلی موزه

گالری اصلی موزه شهید مدرس در سه بخش طراحی شده است. هر کدام از این بخش‌ها آثار ارزشمندی را در خود جای داده‌اند. مراجعه کنندگان می توانند در بخش اول تصاویر و اسناد مختلفی را مشاهده کنند. این اسناد مربوط به دوران تبعید و ترور شهید مدرس است. اما در بخش دوم گالری اصلی زندگی شهید مدرس از کودکی تا بزرگسالی روایت و مورد بررسی قرار گرفته است. در آخرین بخش گالری اصلی، تصاویر دوران پس از انقلاب اسلامی نمایش داده شده.

حیاط دوم خانه مدرس

همانطور که می‌دانید این خانه فقط یک حیاط ندارد. حوضچه دایره‌ای شکل در درون حیاط دوم زیبایی آن را چندین برابر کرده است. نمای این قسمت نیز آجری بوده که مانند حیاط اصلی است. درختی بزرگ و قدیمی در وسط حیاط توجه هرکسی را به خود جلب می‌کند. در طراحی و تزیینات این بخش از گلدان‌های سفالی بهره گرفته شده است. شما می‌توانید یک راه‌پله را در این فضا مشاهده کنید. این راه‌پله نیز حیاط را به فضای دیگری متصل می‌کند.

حوض‌های موزه مدرس

خانه مدرس چهار حوض داشته است؛ اما امروزه حوض اصلی را به یک باغچه جدید تبدیل کرده‌اند. البته نباید از حوضی که در زیر زمین بنا است غافل شد. این حوض که در قسمت شربت‌خانه قرار دارد با سنگ‌های مرمر زیبایی ساخته شده است.

شربت‌خانه خانه‌موزه مدرس

خانه‌موزه مدرس یک شربت‌خانه فوق‌العاده زیبا در قسمت زیرزمین خانه دارد. فضای این مکان بسیار دنج و خنک است. در طراحی این محیط از حوض مدور زیبایی بهره گرفته شده، که دارای فواره‌ای کوچک و بسیار زیبایی است. تا حد امکان تلاش شده که معماری این قسمت از خانه مدرس سنتی باشد. تخت‌های سنتی دورتادور حوض چیده شده‌ است. به‌علاوه مراجعه کنندگان می‌توانند وسایل قدیمی مانند کوزه‌های سفالی استکان و سماور را در این محیط مشاهده کنند.

البته نباید از تابلوهای زیبای شربت‌خانه غافل شد؛ این تابلوها داستان‌های شاهنامه را به تصویر می‌کشند. از نظر خدمات نیز کارکنان این بخش بسیار مودب بوده و با شما برخورد دوستانه‌ای دارند. در منوی شربت‌خانه می‌توانید تنوع بسیار بالایی را از انواع چای و دمنوش‌های گیاهی مشاهده کنید.

آثار خانه‌موزه مدرس

درون خانه مدرس آثار ارزشمندی نگهداری می‌شود. ارزش این آثار از لحاظ معنوی و قیمتی بسیار بالا بوده و در جمع‌آوری آن‌ها تلاش بسیاری شده است. قسمتی از خانه برای کتاب و مقالات شهید مدرس تعیین شده است. همچنین شما می‌توانید فعالیت‌های فرهنگی مدرس را نیز در همین قسمت مشاهده کنید. درون موزه بخشی به نام کتابخانه ملی وجود دارد که آثار شهید مدرس در آن قرار دارد. تعدادی کتاب‌های پژوهشی نیز در همین قسمت موزه وجود دارد.

درون موزه مدرس قسمتی به‌عنوان مرکز مطالعات مدرس‌شناسی وجود دارد. از دیگر آثار ارزشمند که در خانه مدرس وجود دارد می‌توان به ویترین تاریخی در تالار اصلی موزه اشاره کرد. این ویترین را در قسمت اندرونی قرار دارد.

جالب است بدانید یک دست خط از شهید مدرس وجود دارد که علم و دانش را به فرزندان خود توصیه می‌کند. این دست خط نیز در موزه قرار دارد. پنجره‌های بسیار قدیمی این بنا هنوز قابل مشاهده هستند. قالی‌‌های فرسوده و سنتی در موزه قاب شده‌اند که سبک سنتی بنا را به‌خوبی نمایان می‌کنند.

معماری خانه‌موزه مدرس

سبک معماری این بنا توجه هر مخاطبی را به خود جلب می‌کند؛ خانه مدرس به سبک دوره قاجار ساخته شده و دارای معماری سنتی و سبک قدیمی ایرانی است. در آن زمان خانه‌ها به گونه‌ای ساخته می‌شده‌اند که دارای حیاط‌های متعدد بوده‌اند‌. معماری این بنا نیز با پیروی سبک ساخته خانه‌ها در آن زمان دارای سه حیاط مرکزی است. دیگر مشخصه معماری آن زمان در نظر داشتن ورودی‌های متعدد برای ساختمان بوده که از همین حیث خانه مدرس دارای سه ورودی است. البته نباید از حوض که یک اصل اساسی در معماری خانه‌های قدیمی است غافل شد.

هم‌چنین راهروهای متعدد و جذابی نیز در خانه مدرس وجود دارد که قسمت‌های مختلف بنا را به هم وصل می‌کنند. در ساخت این خانه از تزیینات آجری ساده بهره گرفته شده است. البته این تزیینات با اینکه ساده هستند اما جلوه خاصی به این مکان داده‌اند. ازجمله این تزئینات آجری می‌توان به آجرکاری در قسمت‌های بالای سردرها و قطار بندی اشاره کرد.

در مرمت و بازسازی خانه‌موزه مدرس تغییرات زیادی داده شده است؛ مرمت‌گر این خانه علت این تغییرات را ویرانی و فرسایش بناها در زمان انبار کتاب بودن خانه بیان کرده است. تصاویر قبل از مرمت موزه مدرس این تغییرات را نشان می‌دهد؛ حذف ایوان اصلی حیاط اصلی خانه و افزودن پنجره‌های جدید به جای آن؛ قطع درخت کاج ۱۰ متری کهن، حذف ۴ درخت میوه و یک درخت کاج دیگر؛ حذف باغچه خانه و تغییر ستون‌های فلزی حیاط خلوت سمت کوچه به ستون‌های آجری؛ همچنین افزودن کاشی‌کاری جدیدی در محلی که قبلا ایوان خانه بوده است.

معماری بخش داخلی خانه مدرس

معماری بخش داخلی خانه مدرس در نوع خود منحصربه‌فرد است. هوای این خانه بسیار خنک است و این امر به دلیل ساختار و بافت دیوارها است. دیوارهای اتاق اصلی به رنگ سفید هستند اما ورودی این اتاق است که آن را خاص و جذاب می‌کند. یک درب چوبی با شیشه‌ای ایستاده سنتی و قدیمی، قسمت ورودی این اتاق را تشکیل داده‌اند. تاج‌های چوبی خاصی در ساخت بخش سردر دخیل هستند.

در ساخت دیواره‌های اتاق نیز از گچ‌بری‌های ویژه‌ای بهره گرفته‌اند. نورپردازی قسمت درونی این بنا منجر شده که بتوان معماری آن را به‌صورت دقیق و بهتر مشاهده کرد. طراحی قسمت کف نیز بسیار ویژه صورت گرفته و بر آرامش‌ بخش بودن فضا افزوده است. در بخش داخلی این بنا نیز شاهد مرمت‌کاری‌های بسیار دقیقی بوده‌ایم.

تاریخچه خانه‌موزه مدرس

این خانه در محله تاریخی عودلاجان قرار دارد. از سرگذشت خانه پیش از مالکیت آیت‌الله مدرس اطلاع زیادی در دست نیست. روایتی این خانه را در گذشته خانه وزیرمختار (سفیر) فرانسه در ایران می‌داند؛ اما به دلایل زیر این روایت درست بنظر نمی‌رسد. خانه مدرس در اواسط کوچه مدرس قرار دارد؛ درحالیکه در نقشه منتشر شده کرشیش در سال ۱۲۳۷ شمسی، خانه‌باغ وزیرمختار در انتهای کوچه مدرس (حاج‌علی)، محل امروزی بوستان سامان قرار داشته است. از طرف دیگر به گفته کارشناس میراث‌‌فرهنگی، عمر بنا مربوط به اواخر دوره قاجار/اوایل دوره پهلوی است نه اواسط قاجاریه.*

آیت‌الله مدرس در سال ۱۲۸۹ شمسی نماینده مجلس دوم مشروطه شد. سه بنای کنار هم خریداری کرده و آن‌ها را تبدیل به یک بنا می‌کند. مدرس در این خانه همایش‌های زیاد برگزار کرد که باعث شد چهره‌های مشهور و سرشناس تاریخی به این خانه رفت ‌و ‌آمد داشته باشند. از جمله این چهره‌های سرشناس می‌توان وثوق‌الدوله، مستوفی‌الممالک، مشیرالدوله، رضاخان و مصدق را نام برد. او تا سال ۱۳۰۷ که به خواف تبعید شد، در این خانه زندگی کرد. بعد از او پسرش تا سال ۱۳۲۵ ساکن این خانه بوده‌‌است. او در این سال خانه را به آقای کتابچی، مالک انتشارات اسلامیه می‌فروشد. حاج‌احمد کتابچی چندسالی در این خانه زندگی کرده و بعد از آن خانه را انبار کتاب می‌کند.*

کارشناسان میراث‌فرهنگی حدود سال ۱۳۸۴ به قصد خرید این خانه تاریخی، به اشتباه خانه نصیرالدوله در انتهای کوچه مدرس را خریداری می‌کنند.* در تاریخ چهاردهم مرداد سال ۹۵، همزمان با سالگرد مشروطه، این خانه را حاج کریم انصاری خریداری کرده و مرمت آن آغاز می‌شود. سرانجام خانه‌موزه مدرس در آذرماه سال ۱۳۹۴ به روی عموم بازگشایی شد.

مدرس کیست؟

آیت‌الله مدرس در روستای سرابه کچوی استان اصفهان در سال ۱۲۴۹ شمسی به دنیا آمد. او تا سن ۱۶ سالگی توسط پدربزرگش میرعبدالباقی تعلیم می‌دید. وی از علمای بزرگ و سرشناس آن زمان به‌حساب می‌آمد. شهید مدرس پس از درگذشت پدربزرگش حدود ۱۳ سال در اصفهان تحصیل کرد. او در پیشگاه استادانی ازجمله میرزا عبدالعلی مرندی و ملامحمد کاشانی آموزش دید. ایشان ۷ سال نیز در نجف به تحصیل مشغول بود و در نجف نیز اساتید برجسته‌ای او را تعلیم داده‌اند.

او پس از اتمام تحصیل در کنار آموزش فقه، وارد فعالیت سیاسی نیز شد و عضو انجمن مقدس ملی اصفهان شد. او چندین دوره نماینده مردم در مجلس بود. او در سال ۱۲۹۹ به علت مخالفت با رضاخان به قزوین تبعید شد که اندکی بعد آزاد شد. کشمکش و مخالفت او با رضاخان ادامه پیدا کرده و سرانجام در شانزدهم مهرماه سال ۱۳۰۷، رضاشاه او را به خراسان تبعید می‌کند. عوامل رضاشاه سرانجام آیت‌الله مدرس را در شب ۱۰ آذر سال ۱۳۱۶ ابتدا مسموم و سپس خفه‌کرده به قتل می‌رسانند.

سخن پایانی

در این مقاله خانه‌موزه مدرس را معرفی کردیم. خانه‌موزه مدرس دارای جذابیت فراوانی است. معماری این بنا به گونه‌ای است که غرق تماشای آن می‌شوید. اگر علاقمند باشید قادر خواهید بود عکس‌های جذابی از قسمت‌های مختلف آن ثبت کنید. برای آشنایی با دیگر جاذبه‌های شهر تهران، صفحه دیدنی‌های وب‌سایت تهرانیکا را بخوانید.

*مقاله ایسنا «قصدشان بازسازی خانه مدرس بود، اما …»

آلبوم تصاویر