باغ نگارستان، سرزمین هزار و یک شب

باغ نگارستان تهران از قدیمی‌ترین ابنیه‌های تاریخی تهران و یکی از یادگارهای دوره قاجار است. فضای باغ به‌گونه‌ای است که وقتی وارد آن می‌شوید گویی در زمان سفر کرده و به ده‌ها سال پیش بازمی‌گردید تا با گوشه‌هایی از تاریخ سرزمینمان‌ آشنا شوید.

باغ موزه نگارستان روزگاری تفرجگاه و عشرتکده فتحعلی‌شاه قاجار بوده‌است. باغی که رویاهای سرزمین هزار و یک شب را در ذهن بسیاری از جهانگردان خارجی زنده می‌کرد؛ حالا باغ موزه‌ای است در یکی از مناطق پرتردد پایتخت که از گردشگرانی که هر روز به دیدن‌اش می‌روند؛ میزبانی می‌کند. برای آشنایی بیشتر با این باغ موزه که در طول حیات خود شاهد بسیاری حوادث تلخ و شیرین بوده‌است؛ با تهرانیکا همراه باشید.

باغ نگارستان کجاست؟

باغ نگارستان در منطقه ۱۲، درون طرح ترافیک و در آدرس میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع قرار دارد.

دسترسی به باغ نگارستان با مترو

ایستگاه بهارستانِ خط ۲ مترو، ۵ دقیقه پیاده‌روی با باغ نگارستان فاصله دارد.

چرا باید به باغ نگارستان برویم؟

• باغ نگارستان از قدیمی‌ترین ابنیه تاریخی شهر تهران است.
• باغ نگارستان موزه‌ها و مجموعه‌های تماشایی در دل خود دارد.
• در فصول مختلف سال فضای باغ نگارستان برای عکاسی بسیار مناسب است.
• نقاشی صف سلام در تالار سلام باغ موزه نگارستان از دیدنی‌ترین آثار نقاشی باغ موزه است.
• چندین کافه رستوران خوب مانند رستوران روحی در باغ موزه قرار دارند.

معرفی باغ نگارستان

باغ نگارستان یکی از بناهای تاریخی شهر تهران است که شامل چندین موزه و مجموعه از آثار هنرمندان معاصر کشور و همچنین کافه رستوران و فضای سبز دنج و دلنشین است. یکی از پاتوق‌های باصفا و محبوب اهالی پایتخت که درگذشته به دستور فتحعلی‌شاه قاجار حدود سال ۱۱۹۰ شمسی (حدود ۲۱۰ سال پیش) تکمیل شد تا از آن به عنوان اقامتگاه تابستانی استفاده شود.

امروزه از جلال و شکوه باغ نگارستان کمتر اثری باقی‌ مانده‌است؛ تنها عمارتی که از گذشته باغ باقی مانده؛ عمارت حوض‌خانه است که امروز به «موزه هنرهای ملی» اختصاص دارد. در حال حاضر باغ نگارستان زیر نظر دانشگاه تهران به فعالیت خود ادامه می‌دهد و مکانی است دنج و آرام برای گردشگران تا به دور از هیاهوی زندگی روزمره در محیط سرسبز آن تفریح کنند. در ادامه به معرفی جاذبه‌های گردشگری و تاریخچه باغ نگارستان خواهیم پرداخت.

نقاشی‌ها و آثار هنری باغ موزه نگارستان

باغ نگارستان به دلیل نقاشی‌هایی که از فتحعلی‌شاه، شاهزادگان و درباریان بر روی دیوارهای آن وجود داشت به نگارستان شهرت یافت. تقریبا تمامی آثار هنری که روزگاری زینت‌بخش باغ بودند از بین رفته‌اند. این نقاشی‌ها اغلب فتحعلی‌شاه و شاهزادگان قاجار را، پوشیده در لباس‌های شاهانه و جواهرات، به تصویر کشیده بودند. هنرمندانی مانند «میرزا جانی نقاش»، «میرزا بابای نقاش» و «عبدالله‌خان نقاش‌باشی»، و البته «محمدحسن‌خان افشار»، شاگرد «آقا صادق» از نقاشان دوره کریم‌خان زند، از خالقین این نقاشی‌ها بودند.

نقاشی «صف سلام» فتحعلی‌شاه که در تالار سلام قرار دارد از نمونه‌های ارزنده نقاشی صف سلام در دوران قاجار است. این نقاشی علاوه بر زیبایی و کیفیت هنری‌اش، ارزش تاریخی و سیاسی هم دارد. به این دلیل که تمام فرزندان ذکور فتحعلی‌شاه را به ترتیب سن و جایگاه و با ذکر نام آنها نشان می‌دهد. این نقاشی دیواری در اصل جزئی از نقاشی دیواری عمارت شاهی قم بود که به دستور فتحعلی‌شاه مجاور حرم حضرت معصومه(س) ساخته شد تا استراحتگاه زائرین باشد. این نقاشی عظیم و بزرگ احتمالا در حدود سال ۱۲۱۱ شمسی توسط «میرزا محمدعلی نقاش» و به فرمان فرزند بیست و هشتم فتحعلی‌شاه، «کیکاووس میرزا» که حاکم قم در آن روزگار بود به تصویر کشیده شده‌است.

پس از تخریب عمارت شاهی قم در سال ۱۳۳۸ خورشیدی، گروه ایزمئوی ایتالیا که از سال ۱۳۱۵ بسیاری از آثار تاریخی ایران را مرمت کرده بودند این نقاشی‌ دیواری را از دیوار جدا کردند. نقاشی دیواری صف سلام با تکنیک رنگ روی زمینه گچی نقاشی شده‌است. گفته می‌شود در اصل ۱۵۰ شخصیت در این نقاشی حضور داشتند. با این حال در زمان جدا کردن اثر قسمتی از آن تخریب شد و در نقاشی فعلی فقط چهره ۹۰ نفر را می‌بینیم. جواهرات معروف کوه نور و دریای نور، تخت طاووس و لباس‌های پرزرق و برق قاجاری از قسمت‌های جالب این نقاشی هستند که ما را با حال و هوای آن دوران آشنا می‌کنند.

در سال ۱۳۸۳ خورشیدی نقاشی صف سلام به باغ موزه نگارستان انتقال داده شد.

موزه کمال‌الملک

استاد کمال‌الملک برای مدت زیادی در باغ نگارستان به تربیت شاگردان خود پرداخت. امروزه موزه‌ کمال‌الملک باغ نگارستان تهران به نمایش آثار او و شاگردان‌اش اختصاص دارد. اگر از طرفداران هنر و نقاشی هستید پس حتما باید از موزه کمال‌الملکِ باغ نگارستان دیدن کنید. در این موزه علاوه بر آثار درخشان این نقاش بزرگ قاجار، می‌توانید آثاری از حسنعلی وزیری، عباس کاتوزیان، رسام ارژنگی، اسماعیل آشتیانی، رضا صمیمی، مهدی تائب، محسن سهیلی، مهدی سجادی و هنرمندان دیگر را مشاهده کنید؛ نقاشانی که مکتب کمال‌الملک پرورش یافته‌اند.

مجموعه آثار مینیاتور و معرق چرم استاد علی اسفرجانی

این گنجینه‌ با ارزش شامل ۱۸ تابلوی مینیاتور معرق سوخت از آثار استاد اسفرجانی، هنرمند برجسته هنرهای ملی‌سنتی ایران است. تابلوهای سوخت و معرق، شکلی از هنر صحافی و جلدسازی است؛ سوخته یا سوخت، هنری بسیار ظریف با قدمتی طولانی در تاریخ است. این هنر سنتی بر روی جلد کتاب‌های نفیس، تابلوهای زینتی و جلدهای قرآن به کار می‌رود. این آثار طبق وصیت این هنرمند در سال ۱۳۸۶ به باغ موزه نگارستان اهدا شدند.

موزه منیر فرمانفرمائیان

منیر شاهرودی فرمانفرمائیان از هنرمندان توانمند ایرانی است که هم نقاش است و هم آثار هنری با ارزش را جمع‌آوری می‌کند. خانم فرمانفرمائیان از ترکیب اشکال هندسی، نقاشی روی شیشه، عناصر هنر اسلامی و آینه کاری‌، آثار هنری مدرنی را خلق کرده است که از جمله آثار متفاوت و نوگرای هنر معاصر ایرانی محسوب می‌شوند. موزه منیر نخستین موزه‌ای در تهران است که به نام یک زن موفق نامگذاری شده‌است.

مجموعه آثار نقاشی حسین محجوبی

آثار نقاشی استاد حسین محجوبی ملقب به نقاش بهشت یکی دیگر از مجموعه‌هایی است که در یکی از تالارهای باغ موزه نگارستان به نمایش درآمده‌است. در این تالار ۱۳ اثر نفیس و گرانبها از آثار استاد محجوبی را می‌توانید مشاهده کنید. حسین محجوبی نقاش و معمار ایرانی است که کار طراحی و ساخت پارک ساعی تهران را در کارنامه خود دارد. همچنین ساخت پارک‌های ملت، جمشیدیه، نیاوران، لاله، کوروش و خزانه با نظارت او صورت گرفته‌است.

مجموعه فرش و نقره‌های قلم‌زنی اهدایی غلامعلی ملول

مجموعه اهدایی غلامعلی ملول شامل ۱۲۵ قطعه نقره قلم‌زنی اصفهان و همچنین اشیاء مسی و مفرغی به وزن ۲۵ کیلوگرم است. قدمت این آثار از دوره قاجاریه تا دوران معاصر را شامل می‌شود. همچنین در مجموعه اهدایی مهندس ملول به باغ نگارستان ۱۳ قطعه فرش ارزنده ایرانی نیز وجود دارد. این مجموعه نفیس را غلامعلی ملول در طول ۴۰ سال گردآوری کرده‌است.

مجموعه مجسمه‌مینیاتورهای مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند

جهانگیر ارجمند مجسمه‌سازی است خودآموخته که با آثارش تاریخ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران را بازنمایی کرده‌است. جالب است بدانید که او تنها با یک تیغ ریش‌تراش و یونولیت، مقوا و کاغذ مجسمه‌های خود را آفریده؛ این آثار شامل تندیس‌های از مفاخر هنری، رجال سیاسی، ابنیه‌های تاریخی مهم و مشاغل قدیمی ایران می‌شوند. مجسمه‌های مینیاتوری این مردم شناس در سال ۱۳۹۱ به نگارستان اهدا شده.

موزه ملک الشعرای بهار

در این مجموعه بسیاری از عکس‌ها، اسناد و دست نوشته‌های محمدتقی بهار (ملک الشعرا) به نمایش درآمده‌است. این مجموعه روایتگر چهره متفاوتی از استاد بهار است و شامل اسنادی مربوط به جوانی و میانسالی او می‌شود. این آثار با ارزش توسط دختر او، خانم «چهرزاد بهار» به باغ موزه نگارستان اهدا شده‌اند.

مجموعه عکس‌های محمود روح‌الامینی

زنده یاد محمود روح‌الامینی، جامعه‌شناس و مردم‌شناس ایرانی است که مدتی در دانشگاه تهران جامعه‌شناسی تدریس کرده‌است. مجموعه عکس‌های محمود روح الامینی از قسمت‌های دیدنی باغ موزه نگارستان است. این مجموعه مردم نگاری، عکس‌های سیاه و سفیدی است که مردم منطقه «کوه بنان» کرمان را مشغول کشت و برداشت گندم و حفر قنات نشان می‌دهد. بنابراین تماشای عکس‌ها می‌تواند برای مطالعه فرهنگ و زندگی مردم آن دوران مفید باشد.

موزه محسن مقدم

محسن مقدم دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبا و یکی از استادان به نام هنر در دانشگاه تهران بود. باغ موزه نگارستان مجموعه‌ای از اشیاء گرانبهای منزل آقای مقدم را در قالب موزه‌ای کوچک به نمایش گذاشته است. محسن مقدم را با خانه ارزشمند‌اش، «خانه‌موزه مقدم» می‌شناسیم که امروزه از جمله‌ی جذاب‌ترین موزه‌های تهران برای گردشگری است.

موزه فتح‌الله عباد

فتح الله عُبّاد، استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران هم آثار هنری زیبایی به جا گذاشته که ۳۰ تابلوی او در این باغ موزه به نمایش گذاشته شده‌است. آثار او در باغ نگارستان شامل کپی‌برداری‌های دقیقی از آثار هنرمندان بزرگی همچون تیسین و رامبرانت است.

مجموعه آثار طرح آیینه‌دار دوران

در این بخش باغ موزه نگارستان هنرمندان گروه آرمیدا برداشت‌های شخصی خود از آثار دکتر ابراهیم باستانی پاریزی را تصویرسازی کرده‌اند. استاد باستانی پاریزی، مورخ، ادیب شاعر، موسیقی‌پژوه ایرانی است که بیش از ۶۰ عنوان کتاب درباره تاریخ و فرهنگ ایران نوشته است.

مجموعه کاشی‌های باغ موزه نگارستان

اتاق کاشی‌ها، تکه کاشی‌های متعلق به بناهای قرن‌های ۱۳ تا ۱۴ هجری را به نمایش می‌گذارد. بناهایی که دیگر جز تکه کاشی‌ها چیزی از آن‌ها باقی نمانده‌است و چه بسا روزگاری تصویر کامل معماری‌های آن روزگار را نشان می‌داد.

حافظیه شیراز در باغ موزه نگارستان

در بدو ورود به باغ نگارستان در سمت راست خود با بنای یادبود حافظیه مواجه می‌شوید که بسیار جالب توجه است تا حال و هوای حافظیه و باغ زیبای آن برایتان تداعی شود.

مجسمه‌ فردوسی باغ موزه نگارستان

مجسمه‌ای از حماسه‌سرای بزرگ ایرانی، حکیم ابوالقاسم فردوسی در برابر موزه مکتب کمال‌الملک نصب شده که داستان جالبی دارد. این اثر فاخر به مناسبت جشن هزاره فردوسی در ایران در سال ۱۳۱۳ شمسی ساخته شده است. داستان از این قرار است که دانشجویان ایرانی که در پاریس تحصیل می‌کردند تصمیم گرفتند تا به مناسب روز بزرگ داشت فردوسی تندیسی از شاعر ایرانی به «آتلیه لورنزی» پاریس سفارش دهند. دانشجویان یاد شده با جمع‌آوری مبلغی موفق شدند تا هزینه ساخت مجسمه را تامین کنند. مجسمه باشکوه توسط آتلیه لورنزی ساخته شد و در ۲۸ خرداد ۱۳۱۵ خورشیدی در جلوی عمارت دانشسرای عالی ( موزه مکتب کمال‌الملک فعلی) نصب گردید.

رستوران و کافه روحی باغ موزه نگارستان

مجموعه رستوران‌های روحی از مشهورترین رستوران‌های سنتی تهران است که یک شعبه آن در باغ نگارستان فعالیت دارد. فضای رستوران روحی باغ نگارستان دنج و دلنشین است. منوی این رستوران شامل انواع غذاهای ایرانی است؛ از عدس پلو و چلو قیمه سیب زمینی گرفته تا انواع کباب‌های لذیذ ایرانی. برای مراجعه به رستوران و کافه روحی حتما باید هزینه ورودی مجموعه باغ موزه را پرداخت کنید. قبل از انتخاب رستوران یا کافه روحی این نکته را هم در نظر بگیرید که فضای رستوران بسیار شلوغ است و احتمالا باید دقایق زیادی در انتظار نوبت بمانید. همچنین کافه روحی نیز در محیطی مجزا به مراجعین خود خدمات می‌دهد. این کافه دقیقا در سمت راست درب ورودی باغ موزه قرار دارد.

وضعیت باغ نگارستان در دوره‌های مختلف

دوره ناصرالدین ‌شاه

در زمان فتحعلی‏شاه قاجار، باغ نگارستان تفرجگاهی در خارج از شهر محسوب می‌شد. باغی آباد که در زمان سلطنت شاهان دیگر قاجار اهمیت خود را از دست داد؛ با گسترش پایتخت در زمان ناصرالدین شاه باغ نگارستان به محدوده دارالخلافه تهران اضافه شد. در این دوره با وجود کاخ صاحبقرانیه و کاخ سلطنت آباد از اهمیت باغ نگارستان کاسته شد.

دوره مظفرالدین شاه

در دوره مظفرالدین‌شاه نخستین مدرسه کشاورزی ( فلاحت) به ریاست معلمی بلژیکی به نام «داشر» در عمارت نگارستان تشکیل شد.

دوره احمدشاه

مهمترین اتفاقی که در دوران احمد شاه برای باغ نگارستان افتاد این بود که این باغ از مجموعه باغ‌های سلطنتی خارج شد. در سال ۱۲۸۸ خورشیدی، یعنی نخستین سال سلطنت احمدشاه، باغ نگارستان به دو بخش تقسیم شد؛ بناهای جنوبی آن به وزارت علوم و فوائد عامه رسید و با دیواری از عمارت‌های شمالی باغ مجزا شد.

در سال ۱۲۸۹ خورشیدی کمال‌الملک با همکاری رییس الوزرای وقت، «نجف‌قلی‌خان صمصام‌السلطنه» و «ابراهیم‌خان حکیم‌الملک» عمارت حوض‌خانه را از وزارت فوائد عامه تحویل گرفت تا مدرسه صنایع مستظرفه (نخستین مدرسه هنری ایران) را تاسیس کنید. کمال‌الملک تا سال ۱۳۰۷ خورشیدی مدرسه خود را در این مکان به تدریس مشغول بود.

دوره پهلوی اول

از مهمترین اتفاقاتی که در زمان رضاشاه برای باغ نگارستان افتاد؛ تخریب بخش‌های شمالی باغ بود. همچنین در سال ۱۳۱۱ خورشیدی ساختمان‌های جدیدی شامل ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ توسط معمار روسی «نیکلای مارکوف» در باغ نگارستان احداث گردید. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی با نظر وزیر وقت فرهنگ ایران، «اعتمادالدوله قراگوزلو»، باغ ‌نگارستان تبدیل به دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی بعدی) شد. تعدادی زیادی از مفاخر ادبی و فرهنگی ایران همچون ملک‌الشعرای بهار، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال همایی، سعید نفیسی، کاظم عصار، ابراهیم پورداود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمدابراهیم باستانی پاریزی، علی‌محمد کاردان و… در این مجموعه تاریخی به تحصیل و تدریس مشغول بودند.

در سال ۱۳۱۵ خورشیدی نیز عمارت کتابخانه در شمال شرقی باغ نگارستان احداث می‎شود. نکته جالب درباره کتابخانه این است که برای مدتی شاعر نامی ایران، «پروین اعتصامی» به عنوان معاون کتابخانه فعالیت داشت.

دوره پهلوی دوم

از سال ۱۳۳۵ خورشیدی باغ نگارستان به مؤسساتی نظیر لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، زبان‌های خارجی و کلاس‌های دروس عمومی دانشکده ادبیات و دانشکده علوم اجتماعی تغییر کاربری داد. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی با تلاش و همت شادروان دکتر «غلامحسین صدیقی» باغ نگارستان به مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار گردید.

باغ نگارستان پس از انقلاب اسلامی

امروزه باغ نگارستان یکی از ابنیه‌های مهم تهران به شمار می‌رود. از سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی باغ، درب‌های آن بر روی مردم گشوده شد. باغ موزه نگارستان تحت نظر دانشگاه تهران فعالیت دارد.

وقایع سیاسی باغ موزه نگارستان

باغ نگارستان در طول سال‌های حیات خود شاهد حوادث سیاسی زیادی بوده است. از جمله‌ی مهمترین آنها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

پس از ورود محمدشاه به تهران او در باغ نگارستان مراسم تاجگذاری خود را انجام داد.

قتل قائم‌مقالم فراهانی، وزیر محمدشاه قاجار، در عمارت حوض‌خانه اتفاق افتاد. او یکی از سیاستمداران کاردان و لایق دوران قاجار بود که سرانجام محمدشاه دستور قتل او را صادر کرد. قائم‌مقام فراهانی در روز ۲۴ ماه صفر دستگیر شد و به مدت شش روز در حوضخانه باغ زندانی بود و سرانجام در شب سی ام ماه صفر به قتل رسید.

محل امروزی موزه هنرهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همان جایی است که قائم‌مقام به قتل رسید. پس از آن دوران باغ موزه نگارستان بیشتر مکانی برای احداث انجمن‌ها و مؤسسات هنری و فرهنگی بود و اکنون موزه‌ای است که با گشت و گذار در آن می‌توانید تک تک دوره‌های تاریخی از قاجار تا به امروز را مجسم کنید. در فصل گرما حوضخانه‌های پرآب باغ و گل‌های آن شما را سر ذوق می‌آوردند و در فصل پاییز و زمستان برگ‌ریزان درخت‌ها و باغ سپیدپوش آن.

چکیده تاریخچه باغ نگارستان

برگرفته از سایت استاد محمود روح‌الامینی

• باغ نگارستان در سال ۱۲۲۲ قمری (۱۹۰ سال پیش) به دستور فتح‌علی‌شاه در خارج شهر تهران ساخته شد و دو عمارت عالی به نام‌های «دلگشا» و «تالار قلمدان» داشت.
• در ۱۲۸۲، شمسی، نگارستان به موسسه‌­های دولتی اختصاص یافت.
• در ۱۳۰۷ شمسی، در زمان وزارت میرزا یحیی­‌خان اعتماد­الدوله، به دارالمعلمین عالی تبدیل گردید و با تعمیر و تجدید بنا به دانشسرای‌­عالی تغییر یافت و شامل دانشکده­‌های ادبیات، علوم و مقدمات پزشکی بود.
• با گسترش شهر به طرف شمال و جمع­‌شدن دانشکده در محوطه دانشگاه، این دانشکده­‌ها نیز به تدریج، از سال ۱۳۳۵، به دانشگاه تهران منتقل گردید.
• از سال ۱۳۳۵، این ساختمان به «لغت­‌نامه دهخدا»، «موسسه جغرافیا»، «موسسه زبان‌های خارجی» و همچنین به کلاس‌های سال عمومی‌دانشکده ادبیات اختصاص یافت.
• در سال ۱۳۳۷ با تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی که فوق­‌لیسانس علوم اجتماعی نیز وابسته به آن بود، این محل مرکزی برای تدریس و تحقیق و انتشار علوم و مسائل اجتماعی گردید.
• با تاسیس دانشکده علوم اجتماعی در سال ۱۳۵۰ این محل منحصرا در اختیار دانشکده علوم اجتماعی (موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی) درآمد.
• مجسمه فردوسی این دانشکده که با ظرافت و هنرمندی از برنز به وسیله دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه(دانشکده هنرهای زیبا) به مناسبت هزاره‌ی فردوسی در سال ۱۳۱۳ ساخته و اهداء و در سال ۱۳۱۵ در باغچه معروف به «گلگشت فردوسی» نصب شد.
• اطاق شورای این دانشکده نزدیک به ربع قرن، محل برگزاری شورای دانشگاه بود.
• بر پیشانی کتابخانه و تالار و ایوان‌های این بنا، شعرهایی از فردوسی، اسدی، سعدی، حافظ و نظامی‌با مضمون‌هایی متناسب هرعمارت، به خط عماد الکتاب (خطاط معروف، که امروز علاقه‌­مندان به خوش­نویسی، «سرمشق­های» او را به بهای گران می‌خرند) زینت یافته است.
• این مجموعه ده هزار مترمربع مساحت و ۶۴ اطاق دارد.
• خط پروین اعتصامی‌که در سال‌های ۱۳۱۵ و ۱۳۱۶ مدیریت کتابخانه و دانشسرای‌عالی را به عهده داشت زینت­‌بخش بسیاری از کتاب‌ها است.
• در زمانی بیش از نیم قرن، هزاران فارغ­‌التحصیل رشته­‌های علوم، ادبیات و علوم اجتماعی، در این دارالعلم زانوی تلمذ بر زمین زده‌­اند، و شخصیت‌های علمی‌و ادبی کشور، که صاحب تالیف و تصنیف فراوانند در این فضای تاریخی به تحصیل و تدریس و تحقیق پرداختند.

معماری باغ نگارستان

همانطور که پیش از این اشاره کردیم باغ نگارستان در زمان فتحعلی‌شاه قاجار تکمیل شد. این باغ عمارت بسیار مورد توجه و علاقه فتحعلی‌شاه بود و همواره تلاش می‌کرد تا بر وسعت و زیبایی آن بیفزاید. به احتمال قوی و با توجه به شواهد، معماری باغ نگارستان را نقاش و معمار مشهور دوره قاجاریه «عبدالله‌خان معمارباشی» با دستیاری «آقاجان اصفهانی» انجام داده‌است. بسیار از مستشرقان و رجال سیاسی خارجی درباره باغ نگارستان سخن گفته‌اند. «دونالد نیوتن ویلبر» که در سال ۱۳۲۲ خورشیدی قسمت سیاسی سفارت آمریکا در تهران را بر عهده داشت در کتاب خود «باغ‌های ایران و کوشک‌های آن» به استناد منابع مختلفی که جهانگردان خارجی درباره باغ و عمارت نگارستان گفته‌اند شرح جالبی نوشته است:

«ساختمان مورد علاقه فتخعلی‌شاه نگارستان بود که در فاصله کوتاهی از شهر در قسمت شمال شرقی آن واقع گردیده بود. عمارت نگارستان در سال ۱۸۱۰ میلادی ( ۱۲۲۵ ه.ق) تکمیل گردید. کوشک‌های آن در یک فضای سبز مستطیل شکل به مساحت چندین جریب بنا شده بود. سردر یا مدخل آن دارای محور طولانی بود و نمای خارجی آن را با کاشی تزیین کرده بودند.

خیابان اصلی آن به یک کلاه فرنگی که در مرکز باغ واقع بود منتهی می‌گردید و از میان درختان آلاچیق‌هایی که با درخت درست کرده بودند می‌گذشت. درختان این باغ همه تنومند و کهنسال بود و شاخ و برگ فراوان داشت. تنه عظیم این درختان با گل‌هایی نظیر گل سرخ و یاس درختی و سایر گل‌های خوش‌‎بو و معطر که در زیر آن غرس کرده بودند پوشیده شده و به این ترتیب منظره طبیعی و زیبایی از شاخ و برگ درختان و گل‌های با طراوت و دل انگیز به وجود می‌آورد.»

مهمترین و برجسته‌ترین جنبه‌های کوشک استخر بزرگ و فواره آن بود که در مرکز تالار اصلی و بزرگ آن احداث کرده بودند.
عمارت نگارستان با دیوانخانه در منتهی الیه خیابان اصلی قرار گرفته بود و مهمترین بنای این ناحیه به شمار می‌رفت. رابرت کر پورتر می‌نویسد که این بنا تقریبا مدور بود، ولی شاید بتوان گفت که هشت گوش بوده‌است. تقریرات مفصل و جالب توجه کر پورتر در این زمینه بدین قرار است:

«در قسمت بالای باغ کاخ کوچک و عجیبی بنا شده که بهشتی از لذایذ را در خود جمع کرده‌است. در اوایل تابستان شاه اغلب برای مدت چندین روز در این کاخ استراحت می‌کنند… و در مصاحبت زنان خانواده خود برای لحظه‌ای فراموش می‌کند که ممکن است جز فصل نشاط آور بهار وجود داشته باشد.

این ساختمان از نظر معماری چندان اهمیتی نداشت ولی توام با باغ دورافتاده آن منظره‌ای بوجود می‌آورد که از هر بنای دیگری در مشرق زمین دیده بودم به ماوا و مسکن حوریان و پریان شباهت بیشتری داشت؛ البته اگر بتوان تقلیدی را که ممکن است از یک چنین بنایی در مخیله مجسم نمود. این کاخ تقریبا مدور بود و اطاق‌های زیبایی داشت که همه با طلا و نقاشی‌های اسلیمی و آینه و گل‌های طبیعی و یا نقاشی گل زینت یافته بودند. بعضی از تالارهای بزرگ آن علاوه بر تزییتات فوق العاده دارای پرده‌های نقاشی از پادشاه و پسران او و شخصیت‌های مهم مملکتی و سفرای خارجی بود.»

سخن آخر

باغ موزه نگارستان آنقدر داستان و ماجرا با خود دارد که باید کتابی درباره آن نوشت. ما در این مقاله سعی کردیم به صورت مختصر و مفید این باغ موزه زیبا را که یکی از نقاط گردشگری محبوب پایتخت است به شما معرفی کنیم.

آلبوم تصاویر

سوالات متداول