دانشگاه تهران، مهد و سمبل آموزش عالی در ایران

دانشگاه تهران یکی از اولین مراکز آموزش عالی ایران و از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان است که در سال ۱۳۱۳ تاسیس شد. این دانشگاه یکی از المان‌های اصلی شهر و نماد مدرنیته در پایتخت به شمار می‌رود. «دانشگاه مادر»، «نماد آموزش عالی» از دیگر القاب این دانشگاه به عنوان مهم‌ترین و معتبرترین مرکز آموزش عالی در ایران است. بر اساس رتبه‌بندی دانشگاه «شانگهای ژیائوتنگ» در سال ۲۰۲۰ میلادی، دانشگاه تهران در جمع ۴۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار دارد.

از روز تاسیس تا امروز نخبگان زیادی در این دانشگاه تدریس و یا از آن فارغ‌التحصیل شده‌اند. نخبگانی که هر کدام از آنها در راه اعتلای نام ایران کوشیده‌اند. بهترین رتبه‌های کنکور، هر سال رقابت سختی با یکدیگر برای ورود به دانشگاه تهران دارند. در این مقاله به معرفی دانشگاه تهران می‌پردازیم؛ با تهرانیکا همراه باشید.

دانشگاه تهران در یک نگاه

دانشگاه تهران نخستین آموزشگاه عالی به شیوه مدرن و آکادمیک در ایران است که در دوره پهلوی اول افتتاح شد. نخستین رییس این دانشگاه ‌علی‌اصغر حکمت بود. نخستین تالاری که در دانشگاه تهران تاسیس شد، تالار تشریح بود.

در سال ۱۳۵۰ کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران افتتاح شد که ساخت آن توسط بهمن پاک‌نیا و همکاری پرویز مؤید انجام شد. این کتابخانه وسیع اکنون مجموعه‌ای بیش از ۱۳۰ هزار کتاب و بیش از ۳۱ هزار مجله از سراسر جهان را در برمی‌گیرد. علاوه بر این، هر دانشکده و بیشتر گروه‌‌های هر دانشکده کتابخانه جداگانه‌ای دارند.

تاریخچه دانشگاه تهران

اولین گام برای تأسیس دانشگاه تهران در دهم فروردین ۱۳۱۰ زمانی رخ داد که «عبدالحسین تیمورتاش»، وزیر دربار، در نامه‌ای از «عیسی صدیق» که در حال تکمیل پایان‌نامه دکتری خود در دانشگاه کلمبیا در نیویورک بود، خواست تا در مورد الزامات تاسیس دانشگاه تهران تحقیق کند. این نامه دعوتی برای ترسیم طرحی جامع برای تأسیس این دانشگاه به شمار می‌رود.

در اواخر بهمن ماه ۱۳۱۲ تمامی وزیران درباره پیشرفت و آبادی پایتخت حرفی زدند. وقتی نظر «‌علی‌اصغر حکمت»، وزیر معارف وقت خواسته شد، او موضوع تاسیس دانشگاه را اینطور به میان کشید: «در آبادی و عـظمت پایـتخت البـته شکی نیست ولی نقصی که‌ دارد این است که‌ این‌ شهر‌ هنوز عـمارت مخصوص اونیورسیته (دانشگاه) ندارد و حیف است که‌ این شهر نوین‌ از‌ همه‌ بلاد بزرگ عالم از این حیث عقب بـاشد». سخنان ‌علی‌اصغر حکمت تأثیر عمیقی بر همه حاضران در جلسه گذاشت و در نتیجه آن پیشنهاد تاسیس این دانشگاه پذیرفته شد.

بدین ترتیب با تخصیص بودجه اولیه ۲۵۰ هزار تومانی به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده شد زمینی مناسب برای تأسیس دانشگاه بیابد و اقدامات لازم را برای احداث ساختمان در اسرع وقت انجام دهد. ‌علی‌اصغر حکمت با همکاری و مشورت آندره گدار، معمار ماهر فرانسوی که به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود، بی‌درنگ جستجوی مکان مناسب برای محوطه دانشگاه را آغاز کرد.

برای ساخت دانشگاه تهران دو محوطه در نظر گرفته شد؛ یکی زمین‌های بهجت‌آباد بود و دیگری محوطه باغ جلالیه. با دخالت و به دستور پهلوی اول از میان این دو، محوطه باغ جلالیه انتخاب شد. باغ جلالیه در شمال تهران وقت بین روستای امیرآباد و سنگر شمالی تهران قرار داشت. این باغ زیبا و پر از باغ‌های میوه در سال‌های پایانی حکومت ناصرالدین‌شاه به دستور شاهزاده «جلال‌الدوله» فرزند ظل‌السلطان احداث شده بود.

در دوران پهلوی زمین جلالیه را «حاج‌رحیم اتحادیه» (مالک خانه اتحادیه در لاله‌زار) صراف و بازرگان تبریزی خریداری کرد و این زمین‌ها را کمی بعد به قیمت متری ۵ ریال به دولت فروخت. طرح جامع ساختمان‌های پردیس دانشگاه توسط معماران فرانسوی «رولان دوبرول» و «ماکسیم سیرو»، معمار سوئیسی «الکساندر موزر» و همچنین «آندره گدار»، «نیکلای مارکوف» و «محسن فروغی» طراحی شد.

دانشگاه تهران رسما در سال ۱۳۱۳ افتتاح شد. برای اولین بار در سال ۱۳۱۶ زنان را به عنوان بخشی از سیاست آموزشی فراگیر کشور به عنوان دانشجو پذیرفت.

در سال ۱۳۶۵، مجلس ایران، مقرر کرد که دانشکده پزشکی پرجمعیت این دانشگاه به دانشگاه مستقل علوم پزشکی تهران تفکیک شود و دانشگاه علوم پزشکی تهران تحت مدیریت وزارت بهداشت و آموزش پزشکی جدید قرار بگیرد.

طراح لوگوی دانشگاه تهران چه کسی است؟

محسن مقدم، از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و همچنین استاد ممتاز این دانشگاه بود. او کسی است که بیشتر نمادها و نشانه‌های بصری دانشگاه تهران را طراحی کرده‌است؛ از طراحی آرم گرفته تا طراحی لباس فارغ‌التحصیلی دانشگاه تهران. محسن مقدم نخستین ایرانی است که موفق شد نشان لژون دونور را از دولت فرانسه دریافت کند. طراحی لوگوی دانشگاه تهران الهام گرفته شده از نقش گچ‌بری شده‌ای است که از کاخ تیسفون به دست آمده.

طراح سردر دانشگاه تهران چه کسی است؟

طراحی سردر اصلی دانشگاه تهران را «کوروش فرزامی» انجام داده‌است. او به عنوان دانشجوی دانشکده هنرهای زیبا، این اثر شاخص که امروزه به عنوان نمادی از علم و دانش شناخته می‌شود را در سال ۱۳۴۳ در آخرین روزهای تحصیل خود در دانشگاه طراحی کرد.

«هوشنگ سیحون»، رییس وقت دانشکده هنرهای زیبای تهران درباره کوروش فرزامی می‌گوید: «کوروش فرزامی از دانشجویان من بود که به سبب استعداد و پشتکارش در سال‌های پایانی دانشجویی در دفتر من کار طراحی و معماری می‌کرد و در سال آخر دانشجویی‌اش این طرح را ارائه داد و مشغول اجرای آن شد.

این بنا به‌صورت بتن مسلح عریان (بتن آرمه اکسپوز) اجرا شده‌ است و طوری که پایه‌ها از کنار هم بالا می‌روند، نمادی از آزادی و آزادگی و مثبت‌اندیشی است. اگر از دور به این سازه نگاه شود، در بالا یک فضای باز شبیه طاق شکسته ایرانی را نشان می‌دهد که مبین به‌کارگیری معماری اصیل ایرانی در این کار مدرن است. کار اجرای طرح، ابتدا به یک شرکت پیمانکار سوییسی واگذار شد که به‌دلیل نواقص مربوط به مراحل قالب‌بندی از ادامه کار توسط این شرکت ممانعت شد و سرانجام شرکت پیمانکاری ایرانی «شرکت آرمه» این طرح را اجرا کرد».

هزینه ساخت سردر دانشگاه ۲۴۵۰۰ تومان گزارش شده است. تصاویری از این سردر به عنوان یکی از نمادهای مهم کشورمان بر روی اسکناس‌های ۵۰ تومانی و ۵۰۰۰ هزار تومانی نقش بسته است.

برخی این طراحی را نقش خیالی از بال‌های دو پرنده‌ می‌دانند که برای اوج گرفتن و برخاستن از زمین گشوده شدند. با این تفسیر می‌توانیم این دو بال را سمبلی از علم، دانش و معرفت بدانیم و برخی این سردر را سمبل و نشانی از کتابی باز می‌دانند که می‌خواهد اهمیت و ارزش آموزش و پژوهش را یادآوری کند.

معماری دانشگاه تهران

طراحی دانشگاه تهران را معمار برجسته فرانسوی، «آندره گدار» انجام داده‌است. معماری دانشگاه با الهام از سبک اروپایی و تلفیق آن با معماری سنتی ایرانی شکل گرفته‌است؛ بنابراین مصالح مدرن از جمله بتن در کنار عناصر ایرانی در معماری دانشگاه قابل مشاهده‌است.

معماری دانشگاه در واقع تلفیقی از معماری ایرانی و جهانی با خلاقیت فراوان است که همچنان اصالت خود را حفظ کرده و از نظر طراحی محیطی و دانشکده‌ها و پردیس‌های مختلف، به داشتن هماهنگی متناسب با کارکردها و تفاوت‌های هر ساختمان هم توجه کرده‌است. در واقع دانشگاه تهران به دلیل معماری برجسته از نمونه‌های معماری منحصر به فرد به شمار رفته و در یونسکو به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیده است.

ساختمان‌های دانشکده‌های دانشگاه قدمت طولانی دارند؛ به عنوان مثال دانشکده داروسازی این دانشگاه دارای موزه گیاهان دارویی است که از قدیمی‌ترین موزه‌های جهان به شمار می‌رود.

با توجه به تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران پس از دوره قاجار، سبک معماری دانشگاه تهران الهام گرفته از معماری اروپایی بوده و به معماری نظام‌مند دوران پهلوی اول در ایران معروف است که با ایده‌های ایرانی هم ترکیب شده‌است. این رویه‌های مدرن در معماری دانشگاه تهران مصادف با آشنایی ایرانیان با غرب بود که این دانشگاه را به قطب اصلی ارتباط با تمدن غرب و علوم جدید تبدیل می‌کرد.

بناهای این دانشگاه بیانگر سه مرحله مهم معماری ایرانی هستند: ۱. مرحله سنتی؛ ۲. مرحله انتقال و ۳. مرحله مدرن. این مراحل معماری ایرانی مجموعه‌ای برجسته از معماری مدرن را به نمایش می‌گذارند که در پلان‌ها، نماها و جزییات ساخت، آمیزه‌ای از سبک ایرانی و اروپایی را ایجاد کرده‌اند.

از نظر طراحی، کارایی و متریال، دانشگاه تهران اصالت خود را حفظ کرده و از این منظر سبک انتقالی خاصی را به تصویر می‌کشد. دانشگاه تهران با سبک معماری منحصر به فرد خود که ایده معماری مدرن را با عناصر سنتی ایرانی تلفیق کرده چهره‌ای نو به شهر بخشیده است.

پردیس اصلی دانشگاه تهران که ساختمان‌ها و عملکردهای آن‌ها را در یک مجموعه به وضوح نشان می‌دهد، ازجمله شاهکارهای معماری مدرن ایران است؛ به گونه‌ای که دانشگاه تهران با آوردن ایده‌های مدرن از اروپا و درگیر شدن در جنبش مدرنیته، توسعه شهر و شهرسازی را تحت تأثیر قرار داد. اگرچه دانشگاه تهران این مدرنیته را با ایده‌های سنتی در معماری به شکلی بسیار خلاقانه ترکیب کرده‌است.

موقعیت علمی و فرهنگی دانشگاه تهران

بدون شک دانشگاه تهران برجسته‌ترین دانشگاه ایران است. در واقع این دانشگاه به دلیل شجره تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نیز مشخصات پژوهشی آن به دانشگاه مادر ایران ملقب شده. در رتبه‌بندی بین‌المللی، این دانشگاه به عنوان یکی از بهترین دانشگاه‌های خاورمیانه و در بین دانشگاه‌های برتر جهان قرار گرفته است. این مؤسسه آموزشی همچنین برترین مؤسسه تولید دانش در میان تمام کشورهای عضو اتحادیه کشورهای اسلامی است.

پذیرش در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد این دانشگاه بسیار رقابتی است و محدود به یک درصد از دانشجویان برتری است که در آزمون ورودی سراسری که هر ساله توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار می‌شود، قبول می‌شوند.

دانشگاه تهران به دلیل سطح بالای اعتبار جهانی، میزبان بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و دانشگاهی در سطح ملی و بین المللی است و از همکاری کشورهای خارجی در برگزاری کنفرانس‌ها، سمینارها و کارگاه‌های بین المللی برخوردار است. علاوه بر این، دانشگاه تهران به طور منظم میزبان هیئت‌ها و اساتید بسیاری از چهره‌های برجسته علمی از خارج از کشور است.

دانشگاه تهران در رشته‌های ارزیابی و بهبود شبکه‌های آبیاری، اصلاح نژاد و بیوتکنولوژی درختان، کشاورزی و بیوتکنولوژی، سیستم‌های الکترومغناطیسی کاربردی، لجستیک زمین، برنامه‌ریزی و توسعه شهری پایدار، فناوری معماری، کنترل بیولوژیکی آفات و بیماری‌های گیاهی، مطالعات و برنامه‌ریزی روستایی، مواد با کارایی بالا، کنترل و پردازش هوشمند، مدیریت پایدار حوزه‌های آبخیز، مدیریت کاربردی گونه‌های چوبی سریع الرشد، بررسی و مدیریت بلایای طبیعی، مهندسی و مدیریت زیرساخت و نفت و گاز از سوی وزارت علوم و فناوری به عنوان مرکز برتر (قطب علمی) منصوب شده است.

این انتصاب بر اساس جایگاه ملی و بر اساس دستاوردهای پژوهشی و سرمایه‌گذاری در موضوعات مذکور صورت می‌گیرد. ۱۵ درصد از مراکز تعالی کشور، که توسط دولت به رسمیت شناخته شده‌اند؛ در دانشگاه تهران قرار دارند که به همراه بیش از ۴۰ مرکز تحقیقاتی، تعهد دانشگاه را به پژوهش مستمر تضمین می‌کنند. در مجموع بیش از ۳۵۰۰ آزمایشگاه در این مراکز و در دانشکده‌های مختلف فعال هستند. علاوه بر این، در این دانشگاه بیش از ۵۰ مجله علمی منتشر می‌کند که برخی از آن‌ها دارای شاخص ISI هستند.

کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران از سال ۱۳۴۶ به عضویت فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری (ایفلا) درآمده‌است. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بزرگ‌ترین کتابخانه دانشگاهی ایران است. این کتابخانه مکمل ۳۵ کتابخانه تخصصی مستقر در دانشکده‌های مختلف است که همگی با هدف پیشبرد اهداف پژوهشی دانشگاه ایجاد شده‌اند.

در حال حاضر کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد خدمات خود را به بیش از ۶۵ هزار عضو ارائه داده و روزانه بیش از ۵۰۰۰ کاربر را میزبانی می‌کند. این کتابخانه منابع خود را در ۱۳ مجموعه اصلی (که بیشتر آن‌ها توسط اساتید برجسته دانشگاه اهدا شده‌اند) ارائه می‌دهد. مجموعه نسخ خطی دانشگاه تهران شامل بیش از ۱۷۰۰۰ جلد نسخه خطی به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی است.

این کتابخانه همچنین میزبان یک مرکز هنری پیشرفته برای حفظ نسخه‌های خطی است. انتشارات دانشگاه تهران (UTP) که تمرکز خود را بر انتشار کتب دانشگاهی قرار داده است؛ تا به امروز بیش از ۵۰۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده‌است و در حال حاضر به طور متوسط ​​روزانه بیش از یک کتاب منتشر می‌کند. UTP بیش از ۹۶ نمایندگی توزیع در سراسر کشور و همچنین یک نمایندگی هم در افغانستان دارد.

دانشکده‌ها و پردیس‌های دانشگاه تهران

دانشکده اقتصاد

تهران، ‌خیابان کارگر شمالی (امیرآباد)، روبروی بیمارستان شریعتی

دانشکده ادبیات و علوم انسانی

تهران، ‌خیابان انقلاب اسلامی، درب اصلی دانشگاه تهران، ‌پردیس مرکزی

دانشکده الهیات و معارف اسلامی

تهران، ‌خیابان شهید استاد مطهری، تقاطع خیابان شهید مفتح

دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی

تهران، خیابان کارگر شمالی، ‌خیابان پانزدهم

دانشکده جغرافیا

تهران، خیابان انقلاب اسلامی، ‌خیابان قدس، انتهای کوچه آذین، پلاک ۵۰

دانشکده حقوق و علوم سیاسی

تهران، خیابان انقلاب اسلامی، درب اصلی دانشگاه تهران، ‌پردیس مرکزی

دانشکده دامپزشکی

تهران، خیابان آزادی، ‌روبروی خیابان رستم، نبش دکتر محمد قریب، ‌دانشکده دامپزشکی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

تهران، بزرگراه شهید چمران شمال، ‌ابتدای جلال آل احمد

دانشکده زبان‌ها و ادبیات خارجی

انتهای، خیابان کارگر، بین خیابان پانزدهم و شانزدهم

پردیس علوم

تهران، خیابان انقلاب اسلامی، درب اصلی دانشگاه تهران، پردیس مرکزی

دانشکده علوم اجتماعی

تهران، بزرگراه جلال آل احمد، جنب بیمارستان شریعتی

پردیس دانشکده‌های فنی

تهران، خیابان کارگر شمالی (امیرآباد)، بالاتر از تقاطع بزرگراه جلال آل احمد، پایین‌تر از کوی دانشگاه، پردیس شماره ۲ فنی

مرکز تحقیقات بیوشیمی بیوفیزیک

تهران، خیابان انقلاب اسلامی‌، خیابان قدس، درب شرقی دانشگاه تهران، مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک

مؤسسه ژئوفیزیک

تهران، ‌انتهای خیابان کارگر شمالی (امیرآباد)، بعد از پل حکیم، ساختمان شماره ۳

دانشکده مدیریت

تهران، ‌تقاطع جلال آل احمد و بزرگراه شهید چمران

پردیس هنرهای زیبا

تهران، ‌خیابان انقلاب اسلامی، درب اصلی دانشگاه تهران، ‌پردیس مرکزی

پردیس کشاورزی و منابع طبیعی

کرج، ‌بلوار شهید چمران، سه راه پردیس کشاورزی و منابع طبیعی

پردیس ابوریحان

پاکدشت، کیلومتر ۲۲ بلوار امام رضا (ع) خاوران سابق

پردیس فارابی (قم)

قم، جاده قدیم قم‌تهران، بعد از پایانه مسافربری، روبروی پزشکی قانونی

دانشکده مطالعات جهان

خیابان کارگرشمالی، بالاتر از خیابان پانزدهم، پردیس شمالی دانشگاه تهران، ‌ورودی غربی، ‌دانشکده مطالعات جهان

دانشکده کارآفرینی

تهران، انتهای خیابان کارگر شمالی، نبش خیابان شانزدهم

پردیس بین‌المللی کیش

جزیره کیش، بلوار میرمهنا، ابتدای نیایش

دانشکده علوم و فنون نوین

تهران، خیابان کارگر شمالی، بالاتر از تقاطع بزرگراه جلال آل احمد، روبروی خیابان دهم، جنب دانشکده فنی

پردیس البرز

تهران، خیابان انقلاب، خیابان وصال شیرازی، نبش فردانش، پلاک ۲

دانشکده معارف و اندیشه اسلامی

تهران، بلوار کشاورز، تقاطع وصال شیرازی، پلاک ۱۴۴

پردیس بین المللی ارس

آذربایجان شرقی، جلفا، بلوار امام خمینی

کلام آخر

پردیس اصلی دانشگاه تهران در بخش مرکزی شهر واقع شده‌است. با این حال، پردیس‌‌های دیگری در سطح تهران و همچنین در حومه شهر پراکنده هستند؛ مانند پردیس باغ نگارستان در بخش مرکز و شرق شهر، پردیس امیرآباد شمالی در بخش مرکز و غرب شهر و پردیس ابوریحان در حومه پایتخت.

دروازه اصلی دانشگاه با طراحی خاص و معماری مدرن خود (در خیابان انقلاب در پردیس اصلی) نشان دانشگاه و به معنای عام‌تر، نشان آموزش و پرورش در ایران است. دانشگاه تهران یکی از جاذبه‌های شهر تهران است که میزبان رویدادهای بین المللی و فرهنگی بسیاری است و دانشگاهیان، گردشگران خارجی و همچنین ساکنان محلی را به خود جذب می‌کند.

آلبوم تصاویر