راهنمای بازدید از موزه رضا عباسی

موزه رضا عباسی یکی از موزه‌های تاریخی شهر تهران است که هزاره اول پیش از میلاد تا دوره قاجار را به تصویر می‌کشد. موزه رضا عباسی به موزه ایران باستان کوچک مشهور است و دلیل آن چیزی نیست جز تنوع بسیار زیاد این موزه در اشیاء مربوط به دوره‌های پیش از اسلام؛ همین ویژگی سبب شده به موزه از زمان بازسازی توجه زیادی بشود. موزه رضا عباسی حاوی آثار ارزشمند هنر، خطاطی و نگارگری نیز می‌باشد.

علت نام‌گذاری این موزه ناشناخته به این نام، رضا عباسی کاشانی است که از نقاشان مشهور دوره صفوی و استاد بنام خطاطی و مینیاتور بوده است. رضا عباسی در فاصله سال‌های ۱۶۳۹-۱۶۱۸ میلادی پرده‌های نقاشی بسیار آفرید که در آن‌ها به جای انبوه درباریان، تنها صورت یک یا دو آدم زیبا نقش می‌شد. در این تصویرها رنگ‌آمیزی لباس، صورت و تزئینات و تجملات صحنه درخششی چشم‌گیر دارد. اما مهارت رضا عباسی، که بیشتر به نقاشی سیاه‌قلم تمایل داشت، در تصویر طبیعت و حالات روحی و اخلاقی مردم عادی بود.

در ادامه همراه تهرانیکا باشید تا بیشتر با موزه رضا عباسی تهران آشنا شوید.

آشنایی با آثار و قسمت‌های مختلف موزه رضا عباسی 

موزه رضا عباسی چهار طبقه است و آثار موجود در این موزه متعلق به هزاره دوم پیش از اسلام تا قرن سیزدهم هجری یعنی اوایل قرن بیستم (پایان دوره قاجار) است. ویژگی منحصربه‌فرد این موزه که آن را از سایر موزه‌ها متفاوت می‌کند چینش گنجینه‌ها به ترتیب زمانی است و این موضوع باعث شده افرادی که از این موزه بازدید می‌کنند بتوانند سیر تکاملی هنر، تمدن و فرهنگ را تماشا کنند. برای بازدید از موزه رضا عباسی به ترتیب تاریخ، باید از طبقه سوم شروع کرد.

بخش‌های مختلف موزه به شرح زیر است:

• پیش از اسلام
• تالار اسلامی یک
• تالار نگارگری
• تالار خوشنویسی

تالار پیش از اسلام (طبقه سوم)

در تالار پیش از اسلام آثاری از دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی نمایان است؛ این آثار متعلق به هزاره اول پیش از میلاد است. آثار موجود در این موزه الهام گرفته از طبیعت و حیوانات هستند؛ آثاری از اعم از سفالینه‌ها و فلزهایی با اشکال و طرح‌های ساده که از مناطقی همچون آذربایجان، شوش و لرستان کشف شده‌اند. هنگام بازدید از این بخش آثاری فلزی، آهنی و مفرغی می‌بینید؛ این به معنای آن است که شما در حال مشاهده پیشرفت بشر در پیش‌از تاریخ هستید. ابزارآلات و ظرف‌های سفالی موجود در این مکان اطلاعات زیادی در مورد فرهنگ، هنر، شیوه زندگی و مهارت‌های مردم آن دوره به ما می‌دهد.

در راهنمای این بخش گفته شده است که طبق موارد مذکور می‌توان متوجه غلبه انسان بر طبیعت سخت آن زمان شد. مهم‌ترین آثار این تالار تکوک‌ها و ظرف‌های کهنه و قدیمی به شکل جانوران و مفرغ‌های لرستان می‌باشند که شامل گردنبند طلا و لاجورد ساسانی، گردنبند طلا و فیروزه، جام زرین، نقش‌برجسته گاو، بازوبند زرین و تکوک زرین اسب می‌شود. به گفته بازدیدکنندگان تماشایی‌ترین بخش این موزه طبقه سوم است. اگر زمان کافی برای بازدید از کل این موزه را ندارید تهرانیکا به شما پیشنهاد می‌کند بازدید از طبقه سوم را از دست ندهید.

تالارهای آثار اسلامی (طبقه دوم)

در این تالار که متشکل از دو بخش است، آثار اسلامی به نمایش گذاشته شده است که به لحاظ هنری ارزش زیادی دارند. در «تالار اسلامی یک» می‌توانیم با آثاری از شروع دوره اسلامی تا دوره سلجوقی آشنا شویم و در «تالار اسلامی دو»، با آثاری از دوره سلجوقیان، تیموریان، صفویه تا قاجار آشنا می‌شویم. از آثار قاجاری موجود در این بخش می‌توان به جلدهای کتاب، جعبه‌های روغنی و قلمدان‌ها اشاره کرد. اگرچه اکثر آثار پس از دوره اسلام از ظرف‌هایی از جنس سفال و شیشه هستند اما به جز ظروف سفالین می‌توان اشیای فلزی، عناصر معماری، لباس‌های دوره سلجوقی، جواهرات و منسوجات دوره‌های پیش از صفویه را نیز دید.

از آثار شاخص این قسمت از موزه رضا عباسی می‌توان به شمعدان‌های نقره‌کوب از جنس برنج، کتیبه‌هایی با خط کوفی، مجموعه آثار لاکی، قدح سفالین، ابزارهای جنگی، سفالینه‌های نیشابور و ماکت سفالین نوازندگان با لعاب فیروزه‌ای اشاره کرد.

تالار نگارگری (طبقه اول)

همان‌طور که از نامش پیداست در این تالار گنجینه مفصلی از نقاشی‌های دوره‌های مختلف اسلامی به‌نمایش‌درآمده است. این نقاشی‌ها متعلق به مکتب‌های شیراز، نیشابور، اصفهان، قزوین، تبریز و هرات هستند. با این نقاشی‌ها می‌توان متوجه مراحل رشد و تحول هنر نگارگری تا قرن چهاردهم هجری قمری شد. از مهم‌ترین آثار این بخش می‌توان به قدیمی‌ترین نمونه برگی از شاهنامه دموت (شاهنامه مصور) مربوط به قرن هشتم هجری قمری اشاره کرد. کهن‌ترین نمونه موجود در این تالار مربوط به سده‌های اولیه دوره اسلامی یعنی قبل از قرن ششم هجری قمری است. علاوه‌برآن می‌توان شاهد آثاری از رضا عباسی و نگاره‌های چند تن از شاگردانش از دوره صفویه بود.

تالار خوشنویسی (طبقه اول)

در این تالار می‌توان شاهد سیر تحولی خطاطی بود. از جمله خطوط موجود در این قسمت می‌توان به خط ثلث، محقق، نسخ و نستعلیق اشاره کرد. اولین اثر خوشنویسی موجود در این بخش نسخه دست‌نویس کلام خداست. افزون بر آن دست‌نوشته‌هایی با خط کوفی نسخ و ثلث هستند که به‌عنوان نخستین نگارش‌های دوره اسلامی می‌توان از آنها یاد کرد. این نگاشته شده‌ها متعلق به قلم مشاهیر خطاطی ایران همچون میرزا غلامرضا، عبدالمجید درویش و میرداماد هستند.

کتابخانه موزه رضا عباسی

کتابخانه موزه رضا عباسی که در طبقه سوم قرار دارد به نام مرحوم «بتول احمدی» نام‌گذاری شده است. در این مجموعه می‌توان بیش از ۱۰ هزار جلد کتاب به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی را  مشاهده کرد که در زمینه‌های گسترده‌ای از جمله هنر، باستان‌شناسی، نقاشی و… می‌باشند. افزون بر آن دوره‌های کامل مجلات فارسی، دوره‌های مجلات لاتین و روزنامه‌های قدیمی نیز در این قسمت نگهداری می‌شوند. این کتابخانه غنی شامل ۴۰۰ کتاب چاپ سنگی است که قدمت برخی از آنها بیشتر از ۲۰۰ سال است.

کارگاه مرمت موزه رضا عباسی

یکی از پیشرفته‌ترین کارگاه‌های مرمت در ایران متعلق به موزه رضا عباسی است که در این بخش بازسازی و مرمت کتاب‌های خطی، اشیا فلزی و نقاشی‌ها انجام می‌شود. در این کارگاه نه‌تنها اشیاء این موزه را مرمت می‌کنند بلکه از سراسر ایران آثاری برای مرمت و بازسازی به این کارگاه ارسال می‌شود.

لوگوی موزه رضا عباسی تهران

چیزی که در نگاه اول می‌تواند شما را جذب این موزه کند نشان‌واره‌ای (لوگو) است که در سردر این موزه حک شده است. این نشان‌واره بی‌نظیر که بر روی تابلوی بالای سردر این موزه است را پدر گرافیک نوین ایران، استاد مرتضی ممیز در سال ۱۳۵۵ طراحی کرده است. جالب اینکه این نقاش، یعنی رضا عباسی از اجداد استاد ممیز بودند. برای این نشان‌واره آیدین آغداشلو هم روی گل اسلیمی اصلاحاتی انجام داده است.

از استاد مرتضی ممیز درباره طراحی این نشان‌واره نقل شده است: برای طراحی نشانه موزه رضا عباسی فرصت مغتنمی برایم پیش آمد؛ زیرا این نقاش جد بزرگ خانواده من است. این بود که مشتاقانه دست ‌به ‌کار شدم و کنار دست محمد احصایی نشستم و از صبوری او استفاده کردم و دائم پیچ‌وخم‌ها را به قلم و دست او دادم تا ترکیب نوشته به دست آمد و بعد در آتلیه‌ام مفصل روی ترکیب‌بندی‌ها کار کردم.

پیشینه موزه رضا عباسی

بنای موزه رضا عباسی در ابتدا (پیش از انقلاب اسلامی ایران) به نمایشگاه مبلمان و دکوراسیون داخلی متعلق بود و به دلیل معماری و موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که داشت مورد توجه مسئولان آن زمان قرار داشت. به همین دلیل از صاحب اصلی خریداری شد. در ابتدا این موزه نیازمند تغییراتی بود و پس از انجام این تغییرات در مهرماه ۱۳۵۶ با حضور فرح پهلوی افتتاح شد. از آن زمان تا ۱۳۵۸ آیدین آغداشلو مدیر این موزه بود، اما موزه پس از یک سال تعطیل شد.

در روزهای پایانی سال ۱۳۵۸، پس از بازسازی و تغییرات در فضای داخلی دوباره این موزه بازگشایی شد. از این سال تا ۱۳۶۳ به کار خود ادامه داد ولی بار دیگر در سال ۱۳۶۳ به علت مشکلات داخلی بسته شد و یک سال بعد دوباره باز شد؛ اما این بازگشایی زیاد دوام نداشت و موزه در همان سال تعطیل شد. برای آخرین بار در تاریخ ۱۵ بهمن سال ۱۳۷۹ به‌عنوان پنجمین بار و پس از انجام تغییرات، بازگشایی شد و از آن روز تا به امروز به کار خود ادامه داده است.

 کلام آخر

در این مقاله با یکی از موزه‌های غنی ایران یعنی موزه رضا عباسی آشنا شدیم که آثار آن مربوط به دوران پیش‌ازتاریخ، و خود این موزه مربوط به دوران پهلوی است. تفاوت این موزه با دیگر موزه‌ها در این است که می‌توان سیر تکاملی هنر و فرهنگ ایرانی را مشاهده کرد. دلپذیرترین بخش موزه مربوط به طبقه سوم می‌باشد. از دیگر بخش‌های جذاب این موزه کتابخانه‌ای است که دربرگیرنده بیش از ۱۰ هزار جلد کتاب به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و آلمانی است.

خوشبختانه این موزه پس از گذراندن پستی و بلندی‌های زیاد، هم اکنون پذیرای تاریخ‌دوستان ایران و سراسر جهان است. تهرانیکا به افرادی که علاقه‌مند به تاریخ و نگارگری‌های بی‌نظیر ایرانی هستند دیدن این موزه را پیشنهاد می‌کند. برای آشنایی با دیگر جاذبه‌های شهر تهران، صفحه دیدنی‌های وب‌سایت تهرانیکا را ببینید.

آلبوم تصاویر