خانه و موزه استاد معین و استاد امیرجاهد، یکی از جاذبه‌های شاعرانه شهر تهران است؛ این موزه به خانه فرهنگِ «ساز و ادب» مشهور است. در سال‌های گذشته این خانه زیبا محل زندگی دو نفر از مشاهیر فرهنگ ایران، دکتر محمد معین و استاد محمدعلی امیرجاهد بوده است. خانه‌ای که پس از مرمت آن در سال ۱۳۸۳، مدتی با عنوان «مرکز فرهنگی هنری غدیر» فعالیت داشت؛ اما از سال ۱۳۹۵ به موزه دکتر معین و استاد امیرجاهد تغییر نام داده است.
شما می‌توانید با مراجعه به این موزه از آثار به جامانده دکتر معین و استاد امیرجاهد، معماری و همچنین فعالیت‌های فرهنگی هنری این خانه قدیمی شهر تهران بازدید کنید. چند سالی است که این خانه محل برگزاری نشست‌ها و کلاس‌های هنری شده و بسیاری از علاقمندان به فرهنگ، موسیقی و خوشنویسی برای شرکت در دوره‌هایی که در موزه برگزار می‌شود به این خانه موزه می‌آیند. ما در تهرانیکا می‌خواهیم شما را با این خانه دلنشین و زیبا و آثاری که در آن به نمایش درآمده بیشتر آشنا کنیم، پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
خانهموزه استاد معین کجاست؟
این موزه در محله چهارصددستگاه تهران منطقه ۱۴ قرار دارد؛ آدرس موزه استاد معین: خیابان پیروزی، میدان چهارصددستگاه، انتهای خیابان بایزید بسطامی.
دسترسی به موزه استاد معین با مترو
ایستگاه متروی ابن سینای خط ۴، ۵ دقیقه پیادهروی با موزه استاد معین فاصله دارد.
دسترسی به موزه استاد معین با ماشین
موزه استاد معین بیرون از محدوده طرح آلودگی هوا قرار دارد. بهترین گزینه بزرگراهی، بزرگراه امامعلی است؛ در لاین جنوب این بزرگراه باید وارد خروجی چهارصددستگاه، بعد از خیابان پیروزی بشوید.
دسترسی به موزه استاد معین با بیآرتی
ایستگاه درودیان (نیکنام) خط ۹ بیآرتی، کمتر از ۵ دقیقه با موزه استاد معین فاصله دارد.
ساعت بازدید از موزه دکتر معین
ساعت بازدید از موزه معین همهروزه بجز جمعهها از ساعت ۸ تا ۲۲ است.
موزه دکتر معین، میراثی ماندگار در شرق تهران
موزه‌ها یکی از مهمترین اماکن شهرها به شمار می‌آیند. خانه‌‌موزه‌ها، خانه‌هایی هستند متعلق به اشخاصی مشهور که با اهداف گوناگون تبدیل به موزه شده‌اند. شهر تهران به دلیل قدمت و تاریخی که دارد مملو از خانه‌های قدیمی است؛ هرکدام از این خانه‌ها تاریخ و خاطرات فراوانی از سال‌های دور برای گفتن دارند. بسیاری از آنها بازمانده از دوره‌های مختلف تاریخی، بخصوص دوره قاجار و پهلوی اول هستند.
امروزه بسیاری از این خانه‌های با معماری زیبا به عنوان کافه رستوران استفاده می‌شوند؛ و یا برخی از آنها خالی، سوت و کور و در حال زوال‌اند؛ برخی دیگر به این دلیل که چندی محل سکونت افرادی ارزشمند بوده‌اند به موزه‌ای برای بازدید عموم مردم تبدیل شده‌اند. یکی از خانه‌های کهنسال پایتخت خانه استاد محمد معین و استاد محمدعلی امیر جاهد است. خانه‌ای با حال و هوای شعر، ادبیات و موسیقی.
این خانه موزه در شرق تهران و در کنار شلوغی و همهمه اتوبان امام علی قرار دارد؛ اما با ورود به محیط آرامش‌بخش آن حتما احساس خواهید کرد که سکوت از میان هیاهوی شهر جان می‌گیرد تا واژه‌ها و نت‌های موسیقی به پرواز درآیند. امروزه خانه این دو استاد بزرگ محلی برای نمایش سبک زندگی و آثار این دو استاد فرهیخته است.
دکتر معین که بود؟
محمد معین در نهم اردیبهشت ۱۲۹۷ در شهر رشت دیده به جهان گشود؛ او مولف یکی از مهمترین واژه‌نامه‌های فارسی است. تولد محمد معین همزمان با سال‌هایی است که هجوم بیماری حصبه باعث از میان رفتن جان‌های بسیاری در شهر رشت شد؛ از جمله پدر و مادر دکتر معین که هر دو با ابتلا به بیماری حصبه چشم از جهان فرو بستند. با این همه دشواری در سنین کودکی، نبوغ وی از همان دوران خردسالی کاملا بارز و مشهود بود؛ تا جایی که در ۷ سالگی توانست مدرک ششم ابتدایی را دریافت کند و در سن ۱۳ سالگی وارد دانشکده ادبیات شود.
دکتر معین در سال ۱۳۲۱، در سن ۲۴ سالگی موفق به دریافت مدرک دکترای ادبیات فارسی شد. او اولین کسی بود که این مدرک را در ایران دریافت کرده است؛ وی اندکی بعد از دریافت دکترا در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تدریس را آغاز کرد. مشهورترین اثر دکتر معین فرهنگ ۶ جلدی معین است. آوازه آثار ارزشمند استاد محمد معین فراتر از مرزهای ایران هم رفته‌بود؛ تا جایی که وی در سال ۱۳۴۰ موفق به دریافت نشان عالی «هنر و ادب» از دولت فرانسه شد. او مولف و مصحح فرهنگ فارسی معین، برهان قاطع و ادامه دهنده راه دهخدا در تالیف لغت‌نامه او است. او از بزرگانی است که نقشی برجسته در تاریخ فرهنگ ایران ایفا کرده‌اند.
دکتر معین در طول مدت حیات خویش بیش از ۴۰ اثر ارزشمند از خود به‌جای گذاشته است. دکتر معین در سال ۱۳۴۵ بر اثر سکته مغزی به کما فرو رفت و ۵ سال در بیمارستان فیروزگر بستری بود؛ او در نهایت در ۱۳ تیر سال ۱۳۵۰ چشم از جهان فرو بست. به گفته فرزند او خانم مهدخت معین، ایشان بر اثر اشتباه پزشکی درگذشته‌اند.
استاد محمدعلی امیرجاهد که بود؟
محمدعلی امیرجاهد متولد سال ۱۲۷۵ در تهران یکی از سرشناس‌ترین شعرا و تصنیف‌سازان ایرانی است؛ او رئیس اولین هنرستان شبانه‌روزی موسیقی کشور بوده است. او در کارنامه کاری خود سروده‌هایی مشهور همچون «ای نوع بشر»، «تا جوانان ایران»، «امان از این دل» را دارد. تصنیف‌های امیرجاهد مضامین عشقی، سیاسی، میهنی و اجتماعی دارند. او در زمان حیات بیش از یکصد سرود و تصنیف ساخت و آثارش او را در ردیف بزرگترین تصنیف‌سازان ایرانی قرار داده است. استاد امیر جاهد در ۱۶ ادریبهشت سال ۱۳۵۶ شمسی چشم از جهان فرو بست.
تاریخچه خانه دکتر معین و خانه استاد امیرجاهد
خانه دکتر معین در منطقه ۱۴ شهر تهران و در جوار خانه استاد گرانقدر محمدعلی امیرجاهد قرار دارد. استاد امیرجاهد پدر همسر دکتر معین بود و به همین دلیل آنها در دو خانه مجاور هم زندگی می‌کردند.
خانه دکتر معین و استاد امیر جاهد، هردو از قدیمی‌ترین خانه‌های محله چهارصد دستگاه است؛ معماری خانه استاد امیرجاهد مربوط به دوران پهلوی اول و معماری خانه استاد معین به دوره پهلوی دوم می‌شود. هر دو خانه به سبک خانه ویلایی ساخته شده‌اند اما خانه دکتر معین کمی مدرن‌تر از خانه استاد امیرجاهد است. خانه این دو استاد توسط شهرداری تهران از وارثان آنها خریداری و در هم ادغام شد. خانه‌ای بزرگ با وسعت ۸۸۰ متر مربع. علارغم سن و سالی که بنا گذرانده هنوز زنده‌دل و با نشاط است.
یکی از دلنشینترین بخش‌های خانه حیاط آن است که بسیار زیبا و خوش منظره است. درختان زیادی اتمسفر موزه را شادابی و طراوت بخشیده‌اند. جالب‌ترین چیزی که می‌توانید در حیاط مشاهده کنید چارچوب دری است که در وسط حیاط حتما توجهتان را جلب می‌کند. این چارچوب بازمانده از دری است که زمانی خانه‌های استاد امیرجاهد و دکتر معین را از هم جا می‌کرده و بعد از مرمت و بازسازی در بافت جدید آن حفظ شده است.
اتاق کار دکتر معین از دیگر بخش‌های دیدنی موزه است؛ اتاقی که شاهد رنج‌ها و تلاش‌های مردی بزرگ برای اعتلای فرهنگ ایران بود. بسیاری از لوازم و اشیایی که در زمان حیات دکتر معین در خانه وجود داشته‌اند اکنون حفظ شدند. در بخش دیگر موزه که متعلق به خانه استاد امیرجاهد است بخش اداری موزه قرار دارد و در بخش‌های دیگر آن می‌توانید بسیاری از آثار به جامانده از استاد امیرجاهد را مشاهده کنید که بیشتر به موسیقی اختصاص دارند.
نحوه شکلگیری موزه امیرجاهد و موزه استاد معین
شهرداری تهران در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی خانه دکتر معین و استاد امیرجاهد را از خانواده آنها خریداری و این دو خانه را باهم ادغام کرد. پس از ادغام این دو خانه کار مرمت و بازسازی آن حدود دو سال طول کشید و در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان مرکز فرهنگی هنری غدیر شروع به فعالیت کرد اما در سال ۱۳۹۵ شهرداری تهران با پیگیری خانواده دو استاد بزرگوار، تصمیم گرفت با تغییر نام این مکان به خانه موزه دکتر معین و استاد امیر جاهد، آن را تبدیل به مرکز تخصصی موسیقی، ادبیات و خوشنویسی نماید. این موزه در سال ۱۳۹۸ در فهرست میراث ملی کشور ثبت شدهاست.
امروز برای حفظ یاد و نام این دو استاد بزرگ ادبیات و هنر ایران کلاس‌های ادبیات، موسیقی، خوشنویسی و برنامه‌های فرهنگی در این محل برگزار می‌شود.
فعالیت‌های کنونی خانه و موزه معین
خانه استاد معین از سال ۱۳۹۵ با عنوان خانه موزه دکتر معین و استاد امیر جاهد فعالیت دارد. ساختمان این موزه ۲ طبقه و یک زیرزمین دارد، در طبقه همکف و زیرزمین خانه امور اداری و کلاس‌های موسیقی برگزار می‌شود و در طبقه دوم این خانه کتابخانه و دفتر کار استاد معین قرار دارد.
در این خانه که زمانی محل رفت و آمد بزرگان موسیقی و ادبیات ایران بوده سازها، تابلوهای شعر و خوشنویسی، تابلوهای استادان موسیقی و ادبیات و زندگی‌نامه این هنرمندان نگهداری می‌شود. دیوارهای این موزه را با عکس‌هایی از بزرگان موسیقی و ادبیات که به موزه آمده‌اند، تزئین کرده‌اند و در حیاط این خانه دیواری با کاشی‌های سرمه‌ای رنگ دیده می‌شود و روی آن اسامی استادان هنر، سینما و موسیقی درج شدهاست. در این خانه کلاس‌های مختلف موسیقی و نقد و بررسی آثار ادبی هم برگزار می‌شود، در حیاط موزه کارگاه تارسازی نیز فعالیت می‌کند.
تاکنون فعالیت‌های مختلفی در خانه موزه استاد معین و امیرجاهد انجام شده است که از میان آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشکیل ارکستر امیرجاهد و شرکت در جشنواره موسیقی کلاسیک ایرانی
- آغاز همکاری با خانه موسیقی ایران، شرکت در جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر
- راه‌اندازی ستاد نکوداشت زادروز هنرمندان پیشکسوت موسیقی ایران
- رونمایی از تمبر استاد محمدعلی امیرجاهد و استاد محمدرضا شجریان (هزاردستان)
- رونمایی از مدال امیرجاهد
- راه‌اندازی جشنواره سراسری موسیقی امیرجاهد
- تاسیس انجمن خوشنویسان ایران
- آغاز همکاری با موسسه دهخدا و دومین جشنواره موسیقی امیر جاهد.
چه آثاری در موزه استاد معین نگهداری می‌شود؟
در این موزه آثار ارزشمند بسیاری نگهداری می‌شود؛ وصیت‌نامه نیما یوشیج پدر شعر نو یکی از مهمترین اوراق این موزه است. نیما در این وصیت‌نامه استاد محمد معین را ناظر و قیم آثارش معرفی کرده‌است. همچنین تمبر اختصاصی این موزه با نام «هزاردستان به چمن» که در سال ۱۳۹۶ رونمایی شده؛ در این موزه نگهداری می‌شود. این تمبر به تصنیف ماندگار «هزار دستان به چمن» استاد امیر جاهد که استاد محمدرضا شجریان آن را خوانده؛ اشاره دارد. روی تمبر عکس این دو استاد بزرگ موسیقی نیز درج شدهاست.
در این موزه بعضی از وسایل کار، لوازم شخصی استاد معین و امیر جاهد مانند کارت عروسی، کارت‌های شناسایی، دانش‌نامه‌ها، مدارک تحصیلی، جایزه‌ها و نشان‌های مهم بین‌المللی، کتاب‌ها، دست‌نوشته‌ها و یادداشت‌های استاد معین برای لغت‌نامه به نمایش گذاشته شدهاست.
فیلمبرداری سریال شهرزاد در موزه استاد معین
اغلب مردم سریال شهرزاد را به یاد دارند. بخش‌های زیادی از این سریال در خانه موزه استاد معین فیلمبرداری شدهاست. معماری و بافت قدیمی این خانه با دوره تاریخی که در سریال شهرزاد نشان داده می‌شد؛ مطابقت داشت. این خانه در سریال شهرزاد محل زندگی شهرزاد و قباد بود. از دیگر آثار نمایشی که در این خانه فیلمبرداری شده می‌توان به مجموعه سرزمین کهن به کارگردانی کمال تبریزی و بیست‌و‌یک روز اشاره کرد.
کلام آخر
در شهر تهران خانه‌های قدیمی بسیاری قرار دارند، که اغلب آنها متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است. یکی از خانه‌های قدیمی محله چهارصد دستگاه تهران که مساحتی در حدود ۸۸۰ متر مربع دارد، متعلق به استاد معین است. این خانه که به سبک خانه‌های قدیمی ویلایی شهر تهران به صورت دو طبقه ساخته شدهاست، در مجاورت خانه استاد امیر جاهد موسیقی دان معروف ایرانی قرار دارد.
در سال ۱۳۸۱ شهرداری تهران با خرید خانه این دو استاد گرانقدر و ادغام آنها، آنجا را به مجموعه‌ای فرهنگی به نام غدیر تبدیل کرد. سرانجام در سال ۱۳۹۵ هجری شمسی با تصمیم شهرداری تهران این خانه به خانه موزه دکتر معین و استاد امیر جاهد تغییر نام داد و به مرکز تخصصی موسیقی، ادبیات و خوشنویسی تبدیل شد. بازدید از این موزه رایگان است و می‌توانید در کلاس‌های موسیقی‌ای که در این موزه برگزار می‌شود نیز ثبت نام نمایید.