خانه اتحادیه تهران؛ لوکیشن سریال دایی‌جان ناپلئون

مگر می‌شود از تهران قدیم صحبت کرد و سخنی از خیابان لاله‌زار به میان نیاورد؟ لاله‌زار در قلب تهران و تاریخ آن قرار دارد؛ هرچند امروز نشانه‌های کمی از گذشته و تاریخ پرفراز و نشیب آن به چشم می‎خورد. اگر در این خیابان خاطره‌انگیز قدم می‌زنید و دوست دارید حضور در تهران قدیم را به دور از شلوغی و هیاهوی امروزش تجربه کنید، سری به کوچه اتحادیه بزنید. در انتهای این کوچه، عمارتی بسیار زیبا را مشاهده می‌کنید که تنها بازمانده خیابان لاله‌زار قدیم است. عمارتی که شما را به دل تاریخ می‌برد و محو زیبایی‌اش می‌شوید.

«عمارت امین‌السلطان» یا «خانه‌باغ اتحادیه» یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی تهران است که به علت معماری منحصر به فردش، از گنجینه‌های معماری دوران قاجار به شمار می‌رود. این خانه در ابتدا متعلق به آقامحمدابراهیم امین‌السلطان، صدر اعظم ناصرالدین‌شاه بود که بعدها تاجر مشهور، حاج‌رحیم اتحادیه آن را خرید تا محل سکونت خود و فرزندان‌اش باشد. خانه اتحادیه، لوکیشن سریال معروف «دایی‌جان ناپلئون» بوده و به نام این سریال نیز شناخته می‌شود. این خانه امروز جزو دارایی‌های شهرداری تهران است. برای گشت‌وگذار در دل تاریخ و آشنایی با این عمارت زیبا تا انتهای این نوشته همراه ما باشید.

ساختمان‌های خانه اتحادیه

ساختمان‌های این عمارت، معماری زیبا و چشم‌نوازی دارند که نباید تماشای آن را از دست داد. در تالارها، اتاق‌‎ها و ایوان‌های این خانه می‌توان گچ‌بری‌های منحصربه‌فردی دید که با طرح و اجزای خانه، تناسب بی‌نظیری ایجاد کرده‌است. در ادامه مهم‌ترین ساختمان‌های این عمارت را به صورت کوتاه معرفی می‌کنیم.

تاریخچه خانه اتحادیه

تاریخچه عمارت امین‌السلطان به عصر قاجار برمی‌گردد. ناصرالدین‌شاه برای پرداخت بدهی خارجی خود، مجبور به فروش باغ لاله‌زار شد. باغ بزرگ لاله‌زار در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار در بیرون حصار صفوی احداث شده بود. آقامحمدابراهیم‌خان امین‌السلطان، یکی از خدمتکاران و کارگزاران شاه قاجار، بخشی از باغ را از ناصرالدین‌شاه خرید. پس از مرگ میرزا، پسرش علی‌اصغر اتابک اعظم صاحب این زمین شد.

علی‌اصغر اتابک اعظم که بود؟

«میرزا علی‌اصغرخان اتابک»، که خانه اتحادیه زمانی جزو املاک او محسوب می‌شد، یکی از مهم‌ترین و پرنفوذترین سیاستمداران ایران در زمان ناصرالدین‌شاه و دوران مشروطه ایران بود. او صدراعظم سه تن از پادشاه قاجار یعنی ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه و محمدعلی‌شاه و فرزند دوم ابراهیم‌خان امین‌السلطان بود. پدر او در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار خدمتکار و سقاباشی دربار بود که به دلیل عقل و درایتی که داشت به لقب امین‌السلطانی رسید و بعد از مرگش این لقب و عنوان به فرزندش میرزا علی‌اصغرخان واگذار شد. او در دوران پادشاهی مظفرالدین‌شاه در تروری در فرانسه جان شاه را نجات داد و شاه لقب خاص «اتابک اعظم» را به او داد.

اتابک اعظم در طی نیم‌قرن حضور در عرصه سیاست و سفرهای بسیاری که به اروپا کرد به یکی از تاثیرگذارترین سیاستمدارن ایران بدل شد. او نقش مهمی در وقایع انقلاب مشروطیت ایران داشت. او در جریان حوادث سیاسی پس از مشروطیت و قبل از به توپ بسته شدن مجلس توسط «کلنل لیاخوف»، در برابر مجلس شورای ملی توسط شخصی به نام «عباس‌آقا صراف تبریزی» ترور شد.

عمارت امین‌السلطان

میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه به صدارت رسید او با خریدن زمین‌های اطراف خانه‌اش در لاله‌زار، مساحت باغ خود را افزایش داد و عمارتی در آن ساخت که به خانه و محل زندگی او تبدیل شد. از آن‌جایی که او در زمان سه پادشاه قاجار صدراعظم بود؛ شخصیت‌های سیاسی مهمی به این عمارت رفت و آمد می‌کردند.

پس از ترور امین‌السلطان در سال ۱۳۲۵ق (۱۲۸۶ شمسی)، وارثان او باغ بزرگ لاله‌زار را بین خود تقسیم و بعد فروختند. امروزه از قسمت‌های خریداری شده امین‌السلطانِ پدر چیزی نمانده و فقط قسمت‌های اضافه شده اتابک اعظم باقی مانده. برای این‌که بزرگی باغ امین‌‌السلطان را بهتر درک کنیم، بهتر است بدانید که «سینما شهرزاد»، «سینما جهان» و مجتمع‌های تجاری اطراف آن بر روی بخشی از زمین‌های آن ساخته شده‌‌است. بعد از اینکه خانه امین‌السلطان توسط رحیم اتحادیه خریداری شد این عمارت به خانه اتحادیه مشهور گردید.

خانه اتحادیه

در سال ۱۲۹۵ شمسی، حاج‌رحیم اتحادیه یکی از موفق‌ترین صرافان تبریز که بانی شرکت صرافی به نام اتحادیه در تهران بود؛ این عمارت را به همراه بخشی از باغ از نوادگان امین‌السلطان خرید. به همین دلیل این عمارت از گذشته تا امروز به نام خانه اتحادیه مشهور شده‌است. در سال ۱۳۱۳ حاج‌رحیم اتحادیه فوت کرد و این خانه به دست بازماندگان او افتاد. خانواده و نوادگان حاج‌رحیم تا مدت‌ها در این خانه زندگی می‌کردند. در سال ۱۳۵۳ این خانه برای ساخت سریال «دایی‌جان ناپلئون»، به مدت سه ماه ترمیم و بازسازی شد.

خانه دایی‌جان ناپلئون

خانه اتحادیه در دهه پنجاه به عنوان لوکیشن اصلی سریال دایی‌جان ناپلئون استفاده شد. سریال دایی‌جان ناپلئون از سریال‌های معروف و پربیننده پیش از انقلاب است که «ناصر تقوایی» آن را بر اساس رمانی به همین نام از«ایرج پزشک‌زاد» ساخت. به سبب محبوبیت این مجموعه تلویزیونی، خانه اتحادیه به نام خانه دایی‌جان ناپلئون هم شهرت دارد.

خانه طهران

خانه اتحادیه به سبب ارزش تاریخی و معماری مورد توجه سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفت. تا پیش از مطرح شدن ثبت ملی و مرمت این عمارت، نوادگان اتحادیه در این خانه زندگی می‌کردند. در سال ۱۳۸۹ و در پی رسیدگی نکردن سازمان میراث فرهنگی به این اثر تاریخی و بی‌نتیجه ماندن رایزنی‌ها برای تملک آن، خانه اتحادیه از فهرست آثار ملی خارج شد. در سال ۱۳۹۳ قسمتی از آن با لودر تخریب شد و بخش دیگری از آن سوخت اما به طرز شگفت‌انگیزی این خانه سر پا باقی ماند.

در سال ۱۳۹۴ سازمان زیباسازی شهر تهران، خانه اتحادیه را به مبلغ ۲۸ میلیارد تومان خریداری کرد و مالکیت آن به شهرداری تهران درآمد تا برای بازدید مورد استفاده عموم قرار گیرد. از پاییز همان سال عملیات بازسازی آن آغاز شد و در سال ۱۳۹۹ به پایان رسید. شهرداری نام این خانه‌باغ را «خانه طهران» نهاد.

معماری خانه اتحادیه

در انتهای بن‌بست اتحادیه، سردر آجری بسیار زیبایی خودنمایی می‌کند که درب ورود به خانه و باغ اتحادیه است. آجرکاری اسلیمی سردر خانه، این نوید را به شما می‌دهد که قرار است از عمارتی فوق‌العاده بازدید کنید. ستون توکار نیم‌گرد در دو طرف در، قرنیز آجری بخش فوقانی، قاب مربوط به اسمای الهی، قوس مغولی در محل چراغ‌دان و نقوش اسلیمی که نقش دو اژدها را ترسیم کرده‌اند، از تزئینات چشم‌نواز سردر آجری است که چند دقیقه، غرق در زیبایی‌اش می‌شوید.

پیش از اینکه این خانه ثبت ملی شود قرار بر این بود که تنها سردر زیبای آن به ثبت ملی برسد اما پس از آنکه مشخص شد باغِ عمارت ارزش تاریخی دارد تصمیم بر این شد که تمامی عمارت به ثبت ملی برسد.

خانه و باغ اتحادیه ۸۷۱۰ متر مربع مساحت دارد و دارای اندرونی و بیرونی است. پس از ورود، درهای اندرونی و بیرونی را در دو سمت می‌توان مشاهده کرد. مهم‌ترین و بزرگترین قسمت بنا، یعنی بخش بیرونی، در حیاط شرقی قرار دارد که ساختمان‌های مهم خانه در آن قرار دارد. با ورود به این بخش داخلی، بنای کوچک ولی بسیار زیبایی را در سمت راست یعنی قسمت شمال شرقی باغ می‌بینید که در بالای ورودی آن به طول ۲ متر مقرنس‌کاری با بهره‌گیری از گچ جلوه می‌کند. می‌گویند حاج‌رحیم اتحادیه این ساختمان را به‌عنوان محل کار خود انتخاب کرده است.

کمی دورتر از این بنا، عمارتی با دو ستون سنگی و درهای فلزی به چشم می‌خورد که محل فیلمبرداری سریال دایی‌جان ناپلئون بوده‌است. مهم‌ترین ساختمان خانه اتحادیه، عمارت L شکلی است که در سمت شمال و شرق قرار دارد و حوض بزرگی در جلوی آن خودنمایی می‌کند. در نمای بیرونی این عمارت، گچ‌بری‌های قاجاری در قسمت سردر و آجرچینی‌های مختلف در قسمت پایینی دیده می‌شود. هم‌چنین یک ساختمان کوشک‌ مانند در وسط حیاط قرار دارد که معماری آن نشان‎‌ می‌دهد نسبت به ساختمان‌های دیگر عمارت، جدیدتر است.

آجرکاری و گچ‌کاری دو هنر اصلی به کار رفته در معماری خانه اتحادیه هستند که نمونه‌های برجسته‌ای از معماری دوران میانی قاجار به شمار می‌روند. این خانه پنج حوض و حوضچه زیبا در اندازه‌های متفاوت دارد که از تماشای آن لذت خواهید برد. خانه اتحادیه با داشتن ۱۵۰ سال قدمت، تنها بازمانده خیابان لاله‌‎زار قدیم محسوب می‌شود و بازسازی آن در چند سال اخیر به نحوی شایسته انجام شده‌است.

سخن آخر

در این مقاله به معرفی خانه اتحادیه پرداختیم و توضیحاتی درباره گذشته و امروز این عمارت زیبا ارائه کردیم. گشت و گذار در خانه اتحادیه زمان زیادی نمی‌برد و در طول سال می‌توان از آن بازدید کرد. برای آشنایی با دیگر جاذبه‌های تهران، صفحه دیدنی‌های وب‌سایت تهرانیکا را ببینید.

آلبوم تصاویر