عمارت کوشک شقاقی

در میان تمامی خانه‌های تاریخی به جا مانده از روزگاران گذشته، عمارت کوشک شقاقی همچون جواهری گران‌بها می‌درخشد. خانه‌های تاریخی در تهران پرشمارند؛ اما عمارت کوشک در میان مجلل‌ترین عمارت‌های تاریخی از معدود خانه‌هایی است که به هیچ شاه، شاهزاده و خان‌زاده‌ای تعلق نداشته است. خانه‌ای با معماری باشکوه که در محله فردوسی قرار دارد و امروز به عنوان مرکز میراث فرهنگی ناملموس (وابسته به سازمان یونسکو) از آن استفاده می‌شود.

عمارت کوشک به دلیل معماری ارزشمند و فاخری که دارد، همواره مورد توجه اهالی شهر تهران بوده است. به طور قطع با مشاهده این بنا از معماری بی‌نظیرش هیجان‌زده می‌شوید. این عمارت زیبا در میان اهالی پایتخت بیشتر به خانه کوشک مشهور است و زمانی به مهندس «حسین شقاقی»، یکی از برجسته‌ترین مهندسان ایرانی در دوران پهلوی اول تعلق داشته است. در ادامه مقاله این عمارت زیبا را معرفی می‌کنیم.

تاریخچه عمارت کوشک

دیرینگی بنا آنطور که در اطلاعات ثبتی آن درج شده، به اواخر دوران قاجار یا اوایل دوران پهلوی بازمی‌‌گردد. به‌طور دقیق مشخص نیست که سازنده بنا مهندس حسین شقاقی باشد، اما قطعا عمارت کوشک زمانی به او تعلق داشته است.

حسین شقاقی کیست؟

حسین شقاقی فرزند علی در سال ۱۲۷۶ شمسی در شهر قم به دنیا آمد و پس از اتمام تحصیلات در ایران و فرانسه، مدرک مهندسی خود را دریافت کرد. او مدتی در وزارت دارایی و وزارت کشور به کار پرداخت و در سال ۱۳۰۴ شمسی به وزارت راه منتقل شد تا در استان‌های همدان و مازندران به فعالیت مشغول شود. او از جمله‌ مهندسانی بود که نقش پررنگی در ساخت جاده چالوس و تونل کندوان داشتند.  

شقاقی در سال ۱۳۰۶ شمسی برای تکمیل تحصیلات خود مجددا به فرانسه رفت و پس از بازگشت به ایران در  سال ۱۳۰۹ به عنوان بازرس اداره مرکزی طرق و شوارع (وزارت راه و شهرسازی) برگزیده شد. او پس از مدتی با عنوان رئیس دایره مرکز بهره برداری راه آهن مشغول به کار شد اما در سال ۱۳۱۲ شمسی از کار خود استعفا داد تا شرکت ساختمانی «آر» را تاسیس کند. حسین شقاقی از طرف دولت دوباره به کار دعوت شد و با تصویب هیئت دولت در سال ۱۳۲۹ به مدیریت کل بنگاه راه‌آهن دولتی منصوب شد و تا سال ۱۳۴۰ به این‌کار ادامه داد.

حسین شقاقی از اعضاء «حزب زحمتکشان ایران» بود؛ او در سازمان نگهبانان آزادی آن حزب فعالیت می‌کرد. او از مشاوران نزدیک «مظفر بقایی» بود و بعضی از جلسات حزبی مهم را در منزل‌اش تشکیل می‌داد. شقاقی در سال ۱۳۴۴ به همراه چند تن از فراماسون‌های ایرانی انجمن طرفداران «حکیم زکریای رازی» را تشکیل می‌دهد؛ او در لژهای تهران، خیام، کوروش، ایران، آریا، میترا، عضو مؤسس لژهای فارابی، کاوه، کرمان، اهواز و اصفهان فعالیت می‌کرد. حسین شقاقی رئیس تشریفات لژ صائب، قائم مقام استاد اعظم لژ تهران و از شخصیت‌های مورد توجه لژ بزرگ اسکاتلند در تشکیلات فراماسونی ایران بود.

جالب است بدانید که حسین شقاقی با دختر عکاس‌باشی مظفرالدین‌شاه «ابراهیم‌خان مصور رحمانی»، اولین فیلمبردار ایران، ازدواج می‌کند. همچنین او باجناق «جعفر پیشه‌وری»، سیاستمدار، روزنامه‌نگار و انقلابی کمونیست ایرانی بود.

آنطور که گفته شده حسین شقاقی، کوشک خود را پس از انقلاب اسلامی ایران به شرکت ماندلا فروخت. پس از چندی این خانه زیبا را سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در اختیار گرفت و امروز از آن به عنوان مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس استفاده می‌شود.

معماری کوشک شقاقی 

واژه کوشک، قصر و بارگاه معنا دارد و در معماری به عنوان یکی از عناصر معماری خانه باغ‌های ایرانی شناخته می‌شود. در فرهنگ معین کوشک «خانه‌های بزرگی که در وسط باغ قرار دارند» معنی شده است. می‌توان اینطور گفت که کوشک‌ها محل تلاقی محور طولی و عرضی باغ هستند و در جایی ساخته می‌شوند که از چهار طرف باغ به خوبی دیده شوند.

عمارت کوشک شقاقی از جذاب‌ترین خانه‌های تاریخی در تمام ایران است که ارزش دیده شدن دارد. عمارت کوشک شقاقی با تلفیق شیوه‌های معماری اروپایی و معماری سنتی ایران ساخته شده است و از جمله‌ی عالی‌ترین نمونه‌های معماری تلفیقی در ایران به شمار می‌آید.

ساختمان کوشک در میانه‌ حیاط احداث شده و مانند دیگر عمارت‌های برونگرا در محور اصلی باغ، در فاصله مرکز تا انتهای باغ قرار دارد. محل استقرار کوشک در محور اصلی باغ به گونه‌ای است که به بهترین چشم انداز دسترسی داشته باشد؛ بطوری که به محض ورود به باغ نخستین چیزی که مشاهده می‌شود عمارت بی‌همتای آن است. نمای داخلی و بیرونی با گچ‌بری، مقرنس‌کاری، آجرکاری، گره چینی، نقاشی، آینه‌کاری و کاشی‌کاری مزین شده است. نقشه عمارت کوشک تقریبا بیضی‌شکل است و نمای آن را ۴ ایوان باشکوه تشکیل می‌دهد و ترکیبشان در کنار هم به اندازه‌ای زیباست که چشم بیننده از تماشای آن سیر نخواهد شد.

این بنا در سه طبقه احداث شده است؛ شامل زیرزمین، طبقه همکف و طبقه اول است. کوشک شقاقی تزیینات مجللی مانند آجرکاری، آینه کاری، نقاشی دیواری و گچبری دارد. همچنین نمای بخش کاشی‌کاری عمارت فوق‌العاده بی‌نظیر است. هنرهایی که در این بنا استفاده شده بسیار چشم‌نواز و خارق‌العاده هستند. عمارت کوشک شقاقی از قسمت‌های متفاوتی تشکیل شده است؛ شامل یک اتاق مطالعه، شش اتاق خواب، یک دفتر کار، پنج تالار و زیرزمین است. آشپزخانه عمارت دارای مخزن آب گرم، آب‌انبار و فر زغال‌سنگی است.

مرکز میراث ناملموس تهران

یکی از سازمان‌های تحت نظارت یونسکو مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی است. ایران در سال ۲۰۰۳ عضو این کنوانسیون شد؛ اما افتتاح رسمی در سال ۲۰۱۲ اتفاق افتاد. کوشک شقاقی هم‌اکنون دفتر این مرکز در تهران است. این مرکز چهارمین مرکزی است که پس از کشورهای ژاپن، چین و کره جنوبی در آسیا ایجاد شده است.

موزه نقاشی پشت شیشه

اگر با خواندن مقاله کوشک شقاقی تشویق شدید تا از این خانه باشکوه دیدن کنید؛ پیشنهاد می‌کنیم حتما سری به موزه نقاشی پشت شیشه ایران هم بزنید. خانه‌ای زیبا که روزگاری متعلق به سیاوش شقاقی، فرزند حسین شقاقی بوده است. امروز از این خانه زیبا به عنوان «موزه نقاشی پشت شیشه» استفاده می‌شود. این موزه یکی از دو موزه نقاشی پشت شیشه در جهان است و تنها موزه‌ای در ایران است که به صورت مستقل و تخصصی به یکی از شاخه‌های نگارگری ایرانی اختصاص دارد. این موزه شامل مجموعه عظیم و بی‌نظیری از نقاشی‌های پشت شیشه از دوران صفویه تا عصر حاضر است.

همانطور که گفته شد بنایی که این موزه در آن قرار دارد زمانی متعلق به دکتر سیاوش شقاقی، از پزشکان حاذق بیماری‌های‌ ریوی بوده است. در سال ۱۳۷۴ شمسی کل مجموعه توسط سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران خریداری و پس از بازسازی در سال ۱۳۷۷ شمسی در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار داده شد.

موزه نقاشی پشت شیشه دربردارنده گنجینه‌ای با ارزش از آثار نقاشی پشت شیشه است. آثار این موزه در زمستان سال ۱۳۸۹ مدتی به «ارگ آزادی» منتقل شد و مدت‌ها ساختمان موزه به دلیل مرمت و بازسازی تعطیل بود؛ اما اکنون این موزه با اهداف متنوع و جدید دوباره بازگشایی شده است و درب آن بر روی علاقمندان به آثار تاریخی باز است.

ساختمان عمارت سیاوش شقاقی (موزه) متعلق به دوران پهلوی اول بوده و معماری آن تلفیقی از سبک ایرانی و فرنگی است. پس از مراجعت دکتر سیاوش شقاقی این خانه توسط پدرش به او هدیه داده شد. طبقه اول این خانه چندسالی مطب دکتر سیاوش شقاقی بود.

 آدرس: خیابان سعدی شمالی، خیابان برادران قائدی (هدایت سابق)، پلاک ۲۰۲، موزه نقاشی پشت شیشه

بازدید از کوشک شقاقی

بازدید از کوشک شقاقی تنها با هماهنگی قبلی، و یا در قالب تورهای گردشگری امکان‌پذیر است.

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم از زیبایی‌های چشم‌نواز عمارت کوشک شقاقی برای شما سخن بگوییم. اگر علاقه‌مند به آثار تاریخی پایتخت هستید، پیشنهاد می‌کنیم از این مکان دیدنی بازدید کنید. آثار معماری که در این مکان زیبا وجود دارد می‌تواند چشمان شما را مسحور خود کند. برای آشنایی با دیگر اماکن تاریخی شهر تهران، صفحه اماکن تاریخی وب‌سایت تهرانیکا را ببینید.

آلبوم تصاویر