راهنمای بازدید از آرامستان قلهک، گورستان متفقین در تهران

میان کوچه پس‌کوچه‌های شهر تهران، هنوز جاذبه‌هایی قدیمی و تاریخی وجود دارند که با دیدن‌شان به دوران‌های گذشته باز می‌گردیم. گورستان متفقین دقیقا یکی از همین جاذبه‌ها است که با قدم زدن در آن به سال‌های جنگ جهانی اول و دوم سفر می‌کنید تا از خاطرات متفقین و سربازان کشته شده در جنگ بشنوید. این آرامستان یکی از جاذبه‌های تاریخی مرموز و کمتر شناخته شده پایتخت است.

کشورمان هرگز از حوادث دو جنگ‌ جهانی مصون نماند. گردش در آرامستان قلهک و آشنایی با آن، این فرصت ارزشمند را در اختیارمان قرار می‌دهد تا با این بخش از تاریخ کشورمان که کمتر به آن پرداخته شده آشنا شویم. در ادامه این مقاله به معرفی این گورستان تاریخی می‌پردازیم.

شرایط و ساعت بازدید از گورستان متفقین

بازدید از آرامستان قلهک با شرایط زیر امکان‌پذیر است:

• تا دو نفر تعداد بازدیدکننده روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ تا ۱۵
• بیشتر از دونفر فقط با تور در روزهای شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت ۸ تا ۱۵

شرایط عکاسی در گورستان متفقین

عکاسی فقط از محوطه آرامستان مجاز هست و عکاسی مدلینگ یا دادن تم خاص اکیدا ممنوع است.

معرفی گورستان متفقین

از سمت خیابان شریعتی که وارد خیابان دولت شوید، پس از طی مسافتی کوتاه دیوارهای آجری قرمز رنگی را در سمت چپ خیابان می‌بینید که متعلق به آرامستان قلهک است. این آرامستان زیبا در ضلع جنوبی باغ قلهک (باغ ییلاقی سفارتخانه انگلستان) قرار دارد. در سال‌های گذشته که ورود به آرامستان ناممکن بود برای بسیاری از شهروندان این سوال پیش می‌آمد که پشت دیوارهای این محوطه چه چیزی وجود دارد.

باشکوه‌ترین بنای آرامستان که به محض ورود به محوطه با آن مواجه می‌شوید، بنای یادبودی است با معماری ایرانی که گنبدی فیروزه‌ای رنگ دارد. درختان کهنسال بید مجنون و چنار دورتادور آرامستان را احاطه کرده‌اند. باغچه کوچکی روبروی هر ردیف‌ سنگ مزار در محوطه بزرگ آرامستان که تماما چمن‌کاری شده، وجود دارد که باید مطابق استاندارد‌های کمیسیون CWGC در اغلب روزهای سال گل داشته باشد. بر روی هر سنگ مزار جزئیاتی ثبت شده‌اند که عبارتند از: نشان هنگ، شماره خدمتی و رتبه، حرف اول نام همراه با نام خانوادگی و نشان نظامی، هنگ یا واحد خدمت، سن و تاریخ فوت، نشان مذهبی و نوشته شخصی.

در کنار مزارها ۶ بنای کتیبه مانند وجود دارد که بر روی آنها نام ۳۵۹۰ نفر از کسانی که در طی جنگ جهانی اول در ایران و یا کشورهای مجاور کشته شده‌اند و مزاری ندارند ثبت شده است. یکی دیگر از بناهای مهم آرامستان قلهک، یک صلیب بزرگ به نام «صلیب ایثار» در قسمت شمالی است که یادبودی دیگر برای درگذشتگان است. این صلیب در سال ۱۲۹۷ شمسی توسط سر «رجینالد بلومفیلد» برای «کمیسیون سلطنتی آرامستان‌های جنگ» طراحی شده است. این نشان در تمام آرمستان‌های جنگ کشورهای مختلف دنیا که در آن بیش از ۴۰ مزار وجود دارد، ساخته می‌شود.

این نماد یا نشان یک صلیب کشیده شبیه به شمشیر سلتیک است که می‌تواند از ۴.۴ تا ۹ متر (بسته به ابعاد آرامستان) ارتفاع داشته باشد. یک شمشیر بلند برنزی با تیغه‌ای رو به پایین در پشت و یا جلوی صلیب، بر روی پایه‌ای هشت ضلعی نصب می‌شود. صلیب ایثار یکی از مهمترین نمادهای تمامی آرامستان‌های جنگ کشورهای مشترک المنافع است که بسیار مورد احترام است.

در آرامستان قلهک چه کسانی دفن شده‌اند؟

شاید یکی از بزرگ‌ترین سوال‌هایی که ذهن شما را درباره این آرامستان درگیر کند این است که چه کسانی در این گورستان پرآوازه دفن شده‌اند؟

در رابطه با اشخاص کشته شده باید گفت که از هر قشری هستند؛ کشته‌شدگان جنگ‌های جهانی در ایران، شامل سربازان متفقین و سربازان کشورهای یاری‌دهنده متفقین. این کشته‌شدگان پیرو ادیان مسیحیت، اسلام، یهودیت، هندو و… بوده‌اند و در میان آن‌ها اتباع بریتانیایی، هندی، کانادایی، استرالیایی، لهستانی، کنیایی، لیبیایی، عراقی و… دیده می‌شود. در کنار آن‌ها زنان و کودکان هم دیده می‌شوند. علاوه بر این بعضی از دیپلمات‌های انگلیسی و خانواده‌های آنان که در تهران فوت شده‌اند، در این قبرستان دفن شده‌اند.

بطور دقیق ۶۰۳ مزار در آرامستان قلهک وجود دارد. ۴۱۲ مزار متعلق به کشته‌شدگان جنگ جهانی اول (۱۲۹۳ تا ۱۲۹۷ شمسی) است که از این تعداد ۱۳ قبر متعلق به سربازان گمنام است. ۱۵۲ مزار متعلق به کشته‌شدگان جنگ جهانی دوم (۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ شمسی) است. همچنین ۱۴ مزار متعلق به فوت‌شدگان خارج از جنگ و ۲۵ مزار متعلق به اتباع خارج از متفقین است.

۱۱ نوامبر روز بزرگداشت کشته‌شدگان جنگ جهانی و یادبود روزی است برای گرامی ‌داشت اعضای نیروهای مسلح که در حین انجام وظیفه جان خود را از دست داده‌اند. این بزرگداشت از زمان پایان جنگ جهانی اول توسط متفقین (کشورهای عضو کمیسیون کشورهای مشترک المنافع) برگزار می‌شود. نکته جالب درباره این زمان این است که در این تاریخ خصومت‌ها به طور رسمی «در یازدهمین ساعت روز یازدهم ماه یازدهم» سال ۱۹۱۸، مطابق با آتش‌بس امضا شده توسط نمایندگان آلمان و متفقین پایان یافت.

گنبد فیروزه‌ای آرامستان قلهک

یکی دیگر از جاذبه‌های جذاب و دیدنی که در هنگام قدم زدن در گورستان با آن مواجه می‌شوید بنای یادبودی است که شاید به اشتباه گمان کنید مزار یکی از شعرای عارف ایران باشد. معماری این گنبد فیروزه‌ای از معماری ایرانی اسلامی بهره برده است. همچنین ۴ گوشه آن شکل و شمایل اماکن مذهبی زرتشیان را به خود گرفته است. نکته جالب اینجاست که این بنای یادبود در هر کشور به معماری و فرهنگ کشور مقصد ساخته شده و با هم متفاوت هستند. چند کتیبه بزرگ نیز پشت بنای یادبود وجود دارند که روی آن اسامی افراد مهاجر یا مستشارانی حک شده که در حوزه ایران و کشورهای اطراف آن جان خود را از دست داده‌اند.

تاریخچه آرامستان متفقین قلهک

آرامستان قلهک در قسمت جنوبی باغ قلهک قرار دارد. این باغ از سال ۱۲۱۴ شمسی در اختیار سفارت انگلیس است. پیش از گورستان قلهک، مزار کشته‌شدگان جنگ‌های جهانی در ایران در شهرها و قبرستان‌های گوناگونی پراکنده بوده‌اند. سازمان «کمیسیون کشورهای مشترک‌المنافع» که به دستور جورج پنجم (پادشاه بریتانیا) در اواخر جنگ اول جهانی تاسیس شده بود، کار متمرکز کردن مزار کشته‌شدگان در گورستان‌ قلهک را در سال ۱۳۴۲ به پایان رسانید.

پیش از گورستان متفقین مزار کشته‌شدگان جنگ‌های جهانی در قبرستان‌های زیر پراکنده بود: قبرستان مسیحیان تهران (اکبرآباد)، قبرستان مسجد سلیمان، قبرستان ارتش همدان، قبرستان جنگ قزوین، قبرستان ارمنی رشت، قبرستان انگلیسی رشت، قبرستان بوشهر، قبرستان مسیحیان آبادان و قبرستان روستای نایبند طبس. کمیسیون طی چندسال کار شناسایی، نبش قبر و انتقال پیکر کشته‌شدگان به آرامستان قلهک را انجام داد.

کلام آخر

از اینکه تا انتهای این تهران‌گردی مجازی با تهرانیکا همرا بودید، بسیار خوشحال و سپاس‌گزاریم. ما در این مقاله سعی کردیم یکی از اماکن تاریخی پایتخت را که کمتر کسی ممکن است از وجود آن با خبر باشد، یعنی آرامستان قلهک تهران را به شما عزیزان معرفی کنیم. برای آشنایی با دیگر آثار تاریخی شهر تهران، صفحه اماکن تاریخی وب‌سایت تهرانیکا را ببینید.

آلبوم تصاویر