کاخ صاحبقرانیه کاخ نیاوران

کاخ صاحبقرانیه یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های گردشگری شهر تهران است که در گوشه‌ای از مجموعه فرهنگی‌تاریخی نیاوران قرار دارد. این کاخ در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار ییلاق تابستانی او بود. در زمان مظفرالدین‌شاه، او فرمان مشروطیت را در این کاخ امضا کرد. بعدها این کاخ به عنوان دفتر کار محمدرضا پهلوی استفاده شد. کاخ صاحبقرانیه به دلیل معماری داخلی زیبا و همچنین آثار هنری موجود در آن جذابیت‌های زیادی برای بازدیدکنندگان دارد. در ادامه به معرفی کاخ صاحبقرانیه می‌پردازیم. با تهرانیکا همراه باشید.

دیدنی‌های کاخ صاحبقرانیه نیاوران

کاخ صاحبقرانیه علیرغم این‎که در مقایسه با دیگر کاخ‌ها نمای بیرونی ساده‌تری دارد، اما در طراحی داخلی هرآنچه از ذوق و ظرافت شرقی در ذهن داریم را به ما عرضه می‌کند. آیینه‌کاری، گچ‎بری‌های هنرمندانه و جزییات دیگر، این بنا را به چنان کاخ زیبایی تبدیل کرده است که بازدیدکنندگان را مجذوب خود می‌کند. آثار هنری ارزشمند، وسایل لوکس خریداری شده توسط فرح پهلوی ازجمله مبلمان فرانسوی، لوستر و ظروف، موزه عکس که شامل تصاویر مهمی از دوران قاجاریه است؛ برخی اسناد تاریخی، کلکسیونی از سلا‌ح‌های سرد و گرم که بر روی دیوارهای کاخ صاحبقرانیه خودنمایی می‌کنند، بازدید از این کاخ را برای شما خاطره‌انگیز خواهد کرد.

کاخ موزه صاحبقرانیه به چند بخش تقسیم می‌شود که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم. این کاخ شامل چند تالار و اتاق ازجمله اتاق‌های دندانپزشکی، اتاق مذاکرات خصوصی، اتاق انتظار، خوابگاه نیمروزی، حوضخانه، کرسی‌خانه، چای‌خانه و تالار آیینه می‌شود.

تالار آیینه کاخ صاحبقرانیه

از مهم‌ترین بخش‌های کاخ صاحبقرانیه، تالار آیینه است. آیینه‌کاری ظریف و گچ‌بری هنرمندانه تالار، شکوهی خاص به آن داده‌اند. دو پنجره در دو سمت تالار، یکی رو به سمت جنوب تهران و دیگری به کوه‌های البرز باز می‌شود. از این رو از زمان ناصرالدین‌شاه تا امروز به این تالار، تالار جهان‌نما نیز می‌گفتند. در تالار آیینه صاحبقرانیه قالی‌های خاص ایرانی، گلدان‌های اروپایی ساخت شرکت میسن آلمان و سور فرانسه، سلاح‌هایی از دوره زندیه و قاجاریه و همچنین میز کار محمدرضا پهلوی را می‌توانید ببینید. این تالار پیش از انقلاب دفتر کار پهلوی دوم بوده‌است.

حوض‎خانه کاخ صاحبقرانیه

حوض‎خانه نیز یکی دیگر از بخش‌های مهم کاخ صاحبقرانیه است. این عمارت که در طبقه همکف کاخ صاحبقرانیه قرار دارد شاملِ کرسی‌خانه، چای‌خانه و بار می‌شود. حوضی در وسط بنا قرار دارد که با مبلمان زیبایی احاطه شده است. گچ‎بری‌های هنرمندانه و اُرُسی‌های فوق‌العاده زیبا، آثار هنری گرانبهایی از جمله تابلوی نقاشی حوض‎خانه اثر کمال‌الملک، تابلوی یوسف و زلیخا، نقاشی شیخِ صنعان و دختر ترسا بر روی اِزارِه‌های شاه‌نشین، انواع دست‌بافت‌های متعلق به دوران قاجاریه، جعبه‌ها، جلدها، قلمدان‌های لاکی و آثار کتابت، خوشنویسی و نگارگری از مشاهیر هنر ایران، از دیدنی‌های موزه حوضخانه کاخ صاحبقرانیه هستند. در قسمت چای‌خانه نیز انواع ظروف گرانبها نگهداری می‌شود.

عکس‎خانه کاخ صاحبقرانیه

متن فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۶ خورشیدی در کاخ صاحبقرانیه توسط مظفرالدین شاه امضا شد. عکس‎خانه اتاق دیگری است در کاخ موزه صاحبقرانیه که برای علاقه‌مندان به تاریخ بسیار جذاب خواهد بود. در این اتاق مدارک، اسناد و تصاویر مهمی از دوران مشروطه نمایش داده می‌شود که شما می‌توانید برخی از این اسناد را در این موزه تماشا کنید.

اتاق مذاکرات نظامی

اتاق مذاکرات نظامی که محل تصمیم‌گیری‌های نظامی در ایران بود، از بخش‌های دیگر کاخ صاحبقرانیه است. این اتاق با شیشه‌های ضد گلوله و دیوارهای آگوستیک از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ محل مذاکرات نظامی بود. اسلحه‌های امریکایی، ماکت جت اف۳، نقشه چوبی ایتالیایی و تانک‌های هندی، اشیایی است که در این اتاق خواهید دید.

دیگر آثار و اشیا دیدنی کاخ‌موزه صاحبقرانیه

شما در کاخ موزه صاحبقرانیه می‌توانید اشیا و آثار باارزشی را ببینید. مهم‌ترین آنها عبارتند از: تابلوی نقاشی «صف سلام فتحعلی‌شاه» احتمالا کار عبدالله‌خان نقاش‌باشی و شاگردانش (بازتولید اولین تابلوی صف سلام)؛ تابلوی «فتح تهران» اثر نقاش ناشناس که از لحظه ورود سرداران فاتح تهران در عصر مشروطه نقاشی شده‌است؛ کشکول جواهرنشانی که تزار روسیه به ناصرالدین شاه هدیه داده؛ یک جام کریستال ۴ متری ۷۲ شاخه که آنرا «ملک فاروق» پادشاه مصر به «ملکه فوزیه» همسر اول محمدرضاشاه هدیه داده؛ گلدان چینی منقش به تصویر خانواده محمدرضاشاه که برژنف به دربار ایران هدیه داده و همچنین ۳ نشان اهدایی از ملکه الیزابت دوم به محمدرضاشاه از دیگر اشیا باارزش کاخ صاحبقرانیه هستند.

تاریخچه کاخ صاحبقرانیه

بنیان کاخ نیاوران در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار گذاشته شد. او ابتدا باغی زیبا و عمارتی کوچک در منطقه خوش آب‌وهوای نیاوران ساخت و گاهی در تابستان چند روز در آنجا ساکن می‌شد. محمدشاه قاجار نیز به این منطقه از تهران علاقه زیادی داشت و کمی بر وسعت باغ و عمارتی که فتحعلی‌شاه ساخته بود افزود. ناصرالدین‌شاه بنای کوچک کاخ جهان‌نما را درخور خود نمی‌دانست و دستور ساخت کاخ مجلل صاحبقرانیه را بجای کاخ جهان‌نما به علی‌خان حاجب‌الدوله داد. یحیی‌خان مشیرالدوله مباشر حاجب‌الدوله در ساخت این کاخ بود. ساخت این کاخ در ۱۲۶۸ق به پایان رسید و احتمالا بر روی کاخ جهان‌نما یا در نزدیکی آن ساخته شد.

نام صاحبقرانیه از روی یکی از القاب ناصرالدین‌شاه یعنی صاحبقران نامگذاری شد. این کاخ یکی از مهم‌ترین تفریح‌گاه‌های ناصرالدین شاه در اواخر دوران سلطنت‌اش بود. بعد از ساخت کاخ صاحبقرانیه ناصرالدین‌شاه دستور داد تا در کنار آن بازاری با ۱۰۰ باب دکان تاسیس کنند تا این منطقه از شهر وسعت بیشتری برای زندگی مردم پیدا کند.

پس از ترور ناصرالدین‌شاه، جانشین او مظفرالدین‌شاه تغییراتی در کاخ صاحبقرانیه ایجاد کرد و دیواری میان حرمسرا و بخش خواجه‌سرایان کشید. مهم‌ترین اتفاقی که در دوره مظفرالدین‌شاه در کاخ صاحبقرانیه افتاد، امضای فرمان مشروطه بود. پهلوی اول نیز با هدف برگزاری مراسم ازدواج محمدرضاشاه و فوزیه تغییراتی محدود در این کاخ داد، هرچند که این مراسم به دلیل سرمای شدید این منطقه در آن سال، در مکان دیگری برگزار شد. همچنین از سال ۱۳۴۶ تا سال ۱۳۵۷، پهلوی دوم از کاخ صاحبقرانیه به عنوان دفتر کار خود استفاده می‌کرد. نام این کاخ در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ درب‌های کاخ صاحبقرانیه پس از مرمت در سال ۱۳۷۷ خورشیدی به عنوان موزه بر روی عموم مردم گشوده شد. این کاخ چند سالی است که به بهانه مرمت و تعمیرات داخلی تعطیل است.

معماری کاخ صاحبقرانیه

شاکله اصلی کاخ صاحبقرانیه از زمان احداث این بنا در زمان ناصرالدین‌شاه تا به امروز باقی مانده‌است. تنها برخی عمارت‌های پیرامونی این کاخ نظیر حرمسرای آن تخریب شده‌‌اند. کاخ صاحبقرانیه به صورت یک محور طولی شرقی‌غربی ساخته شده که شامل یک قسمت میانی و دو ساختمان متقارن در کنار آن است. برای ساخت بنای کاخ صاحبقرانیه از مصالحی نظیر سنگ، گچ، آجر، آهن، آهک، چوب و… استفاده شده است. معماری این بنا تلفیقی از سبک معماری اروپایی و معماری ایرانی است. معمار آن استاد محمدابراهیم معمارباشی است.

نمای خارجی کاخ صاحبقرانیه بسیار ساده و بی‌آلایش است. این کاخ از معماری درونگرا برخوردار است و برای درک هنر به کار رفته در آن باید به درون کاخ نگاهی بیندازیم. نمای شمالی کاخ پوشیده از گچ سفید رنگ است که از بخش میانی و دو بخش کناری که متقارن ساخته شده‌اند، تشکیل شده. در نمای خارجی کاخ صاحبقرانیه پنجره‌هایی چوبی به شکل سه دری و یک دری وجود دارد که بخشی از نور درون کاخ را تامین می‌کنند. این کاخ در جبهه جنوبی خود یک تراس دارد.

این کاخ با زیربنای ۲۴۰۰ متر در دو طبقه ساخته شده. عمده فضای کاخ در طبقه همکف را حوضخانه و در طبقه دوم تالار آیینه تشکیل می‌دهد. معماری داخلی کاخ نمونه‌ای عالی و کم‌نظیر از هنرهایی نظیر آیینه‌کاری و گچ‌بری است که بسیار چشم­نواز هستند. حوضخانه کاخ صاحبقرانیه ۴ اتاق دارد که با راه‌روهایی به هم مرتبط می‌شوند. در ضلع شمالی حوضخانه، شاه‌نشین قرار دارد و در ضلع جنوبی، دو پنجره و یک ارسی سه‌لنگه‌ای که نمای آن رو به سوی باغ نیاوران است. کف حوضخانه کاشی‌کاری‌های بسیار زیبایی دارد که به وقار معماری کاخ می‌افزاید. از طریق پله‌هایی که در دو سوی کاخ تعبیه شدند می‌توانیم به طبقه دوم کاخ برویم. طبقه دوم کاخ صاحبقرانیه نیز مانند طبقه همکف است و از لحاظ معماری تفاوت کمی با یکدیگر دارند. طبقه دوم یک شاه‌نشین و چندین اتاق دارد که به صورت چلیپایی در کنار هم قرار گرفته‌اند. تالار آیینه که مملو از گچبری‌ها و آینه‌کاری‌های زیباست در همین طبقه قرار دارد.

عمده‌ترین تغییرات کاخ صاحبقرانیه از زمان ناصرالدین‌شاه تا به امروز، در زمان حکومت پهلوی دوم و به دست فرح دیبا صورت گرفت. در این دوران در قسمت‌های داخلی بنا و تزیینات تغییراتی اساسی اعمال شد تا میزبان میهمانان رسمی دربار شود.

سخن نهایی

مرور تاریخ هم لذت‌بخش است و هم تجربیات و دانش انسان را افزایش می‌دهد. بازدید از کاخ‌های شهر تهران علاوه بر وجه تاریخی از نظر معماری و آثار هنری و تاریخی ارزشمندی که در آن‌ها نگه‌داری می‌شود، بسیار جذاب و مفید است. در این مقاله به یکی از مهم‌ترین کاخ‌های تهران، کاخ صاحبقرانیه در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران پرداختیم و ضمن معرفی بخش‌های مختلف و ویژگی‌های این کاخ، مختصری هم از تاریخچه پر فراز و نشیب آن گفتیم.

برای بازدید بهتر از مجموعه نیاوران می‌توانید راهنمای بازدید کاخ نیاوران سایت تهرانیکا را بخوانید؛ همچنین برای خواندن باقی راهنماهای وبسایت تهرانیکا، صفحه دیدنی‌های سایت را ببینید.

آلبوم تصاویر